- सानुराजा शाक्य

२०६२ सालपाखें सक्रिय जुजु ज्ञानेन्द्रं दलतय् विरोधया वावजूद स्थानिय निकायया नगरपालिकाया निर्वाचन याःगु खः । दलतसें नगरपालिकाया चुनाव बहिष्कार वावजूद नं नगरपालिकाया चुनावय् छुं ल्याखय् जनतां ब्वःति कयाः मेयर उपमेयर वडाअध्यक्षत ल्यइगु हे खः । उबले जुजुवादीतय् मिखाय् नगरपालिकाया चुनावय् जनताया सहभागिता दुगु हे खः । संविधानसभां संविधान दयेकेगु झ्वलय् मस्यौदा संविधानयात कयाः संविधानसभां निर्वाचन क्षेत्रय् वयाः जनताया सुझाव संकलन ज्याय् गुलिं सहभागि जुल, गुलिसितं विरोध यात, गुलिसिनं बहिष्कार यात । मधेसी दल व आदिवासी जनजातितय् मस्यौदा संविधान प्रति हे असहमति जूगुलिं सुझाव संकलनया ज्याय् उमिगु सहमति मदइगु स्वभाविक हे जुल । तर सुझाव संकलनया ज्यायात सत्तारुढ व मस्यौदा संविधान तयार याःपिं स्वंगू दलया नेतातय् मिखाय् धाःसा जुजु ज्ञानेन्द्रया मिखाय् नगरपालिकाया चुनाव सफल जूगु खँ थें सुझाव संकलन ज्या नं गुलि थासय् अवरोध, प्रतिरोध व विरोधया वावजूद नं जनताया अपार सहभागिता जूगु खंकूगु दु । तर सवाल छु खः धाःसा सुझाव वः थें मस्यौदा संविधान संशोधन जुइगु अवस्था दु ला ? धायेतला जनताया अभिमत कथं मस्यौदा संविधान संशोधन जुइ धकाः धाःसां खास हे मस्यौदा संविधान उत्पीडित समुदायया हित जुइगु कथं संशोधन जुइगु लुखा चाइगु संभावना गनं नं खनेमदु ।

जनमत संग्रह खः ला ?

जम्मा २४० क्षेत्र मध्ये गुलिथासय् सुझाव संकलनया ज्या हे मजू । सुझाव बिउपिं मनूतय् ल्याःयात ल्याः खायेगु खःसा थुकथं सुझाव बिउपिं जनता वा कार्यकर्तात गुलि जुइ छक हिसाव याये । फुक्क हे क्षेत्रय् सुझाव संकलन जुल धकाः नाला ल्याःचाः पिकायेगु खःसा सुझाव बिउपिं जनता कार्यकर्ताया ल्याः धइगु थ्यं मथ्यं ३१२०० म्हं सुझाव बिल । सुझाव बिउगु थासय् अप्वयां अप्वः २६४,००० मनूतसें कार्यक्रम स्व वल जुइ । थ्व ल्याः धइगु फुक्क हे निर्वाचन क्षेत्र विना विघ्न सुझाव संकलन जूगु तायेका वःगु खः । प्रत्येक निर्वाचन क्षेत्रय् निगू थासय् सुझाव काःगु खः । थ्व ल्याखं २४० निर्वाचन क्षेत्रय् मुक्कं ४८० थासय् सुझाव संकलनया ज्याझ्वः जुल । यक्व धइथें थासय् थुकथं सुझाव कायेगु ज्याः बन्द कोथाय् जूगु खः गन सच्छिम्ह मनू हे च्वने मछिं उज्वःगु थासय् हे सुझाव संकलनया प्रहसन जुल । गनं गनं खुल्ला थासय् याःसां अन निद्वः स्वद्वः मनूतसें ब्वःति काल धाःसां अप्वःया अप्वः द्वःछि मनूनं थ्यनी मखु । थुकियात हे जनमत धकाः मस्यौदा संविधानयात जनतां स्वीकारयात धकाः नालेगु भ्रम जक जुइ । थुकथं छगू निर्वाचन क्षेत्रय् सच्छिनिसें द्वःछि हे मनू दुथ्यात धकाः धाःसां फुक्क थासय् सुझाव संकलन जूगु नाला जनसहभागिताया ल्याःचाः पिकाय्बलय् जनसहभागिता २६४,००० तक थ्यन । थ्व ल्याः धइगु नेपाःया फुक्क मतदाताया न्ह्यःने छुं प्रतिशत जनता जक उपस्थित जूगु खः । थुकियात जनताया उल्लासमय उपस्थिति धकाः गुगुं नं हालतय् कायेगु पायछि जुइमखु ।

सहभागि जूपिं फुक्कसिनं सुझाव बिउगु नं मखु छगू संकलन केन्द्रय् औसत ख्वीन्याम्ह मनूतसें तक सुझाव बिइ फत धकाः ल्याः खाय्बलय् थुकथं सुझाव बिउपिं सर्वसाधारण व कार्यकर्तात यानाः ३१२०० म्हं सुझाव बिउगु ल्याःचाः वःगु खः । थुकियात हे स्वंगू दलया नेतातसें सुझाव संकलन भब्य सफल जूगु छगू कथं जनतम हे कथं सुझावत वल धकाः लाय् बुयाच्वंगु दु । तर वास्तविकता छु खः धइगुला थ्व ल्याःचालं हे स्पष्ट या । अझ गुलि थासय् सुझाव संकलनय् विरोध यानाच्वंगु दलतसें यानाः विशेष यानाः तराई, पूर्व पहाडय् विरोध प्रदर्शन व अवरोधं यानाः सुझाव संकलन हे मजुल । एमालेया माधव नेपालया रौतहट, पुष्पकमल दाहाल सहभागी जूगु सिरहा लगायत जिल्लाय् शीर्ष नेतात हे ख्वाः ह्याउँका लिहाँ वयेमाःगु घटना नं टेलिभिजनय् प्रसारण जूगु थासय् सुझाव संकलन न्यून जक जुल । धनुषा लगायत सर्लाही सुझाव संकलन ज्या हे दिकेमाःगु अवस्था तकं पिदन ।

थ्व सुझाव संकलन जनमत संग्रह मखुगुलिं वःगु सुझाव नाला काये हे माः धइगु वाध्याकारी जुइमखु । थ्व सुझाव संकलनं बहुमत वा अल्पमतया ल्याःचाः नं तयेगु अधिकार बिउगु मदु । थ्व सुझाव संकलन औपचारिकता पूवंकेत याःगु प्रहसन जक जूगुलिं वःगु सुझावं नेतातय्त नैतिक दवावला बिल जुइ तर सुझाव कार्यान्वयन यायेगु लँपु धाःसा बिउगु मदु । उकिं वःगु सुझाव छुं दिं लिपा बोराय् बन्दि जुया सिंहदरवारया गुगुं खिउँगु क्वथाय् बेवारिस जुइगु पक्का हे दु । छाय्कि सुझाव कथं मस्यौदा संविधान हिलेगु कुतः जुइवं मस्यौदा संविधानया रुप रंग हे हिलेमालीगु जूगुलिं नैतिक दबावयात नं नेपाःया यथास्थितिवादी नेतातसें अनैतिक निर्णय याइगु नं पक्का हे खः । उकिं सुझाव संकलन राष्ट्रया जनता पूगु करया चरम दुरुपयोग जुया वनीगु प्रक्रियाया नाटक जक धकाः बिउगु आरोपय् दम दूगु खः ।

वःगु सुझाव व नेतातय् संकिर्णता
   
सुझाव बिउपिं अप्वः धइथें सर्वसाधारण जनता स्वयां व हे स्वंगू दलया कार्यकर्तात, सामाजिक कार्यकर्तात व छुं अगुवात जक दु । तर थः हे कार्यकर्तातसें १६ बुँदाया विरोध जुइकथं थःगु हे पार्टीया निर्णय विरुद्ध बिउगु यक्व सुझाव बिल । गथे नामांकन व सिमांकन सहित संविधान हयेमाःगु, संसदीय प्रणालीया थासय् प्रत्यक्ष निर्वाचित कार्यकारी सरकार प्रमुख जुइमाःगु आदि आदि यक्व । थ्व कथं स्वयेगु खःसां यथास्थितिवादी पार्टीया नेतात परिवर्तनया सवालय् यक्व हे संकिर्ण तिनि खः धइगु क्यन । थ्व संकिर्णताया कारणं थः हे कार्यकर्तातसें बिउगु सुझाव तकं लागू यायेगु नैतिक बन्धनय् स्वंगू दलया नेतात मदु । थ्व संकीर्णताया मूल्य आखिरय् नेपाःया जनतां हे पुलेत वाध्य जुइगु खः । छाय्धाःसा संघीयता मदुगु संविधान व परम्परागत संसदीय शासन प्रणालीं मुलुकयात माग याः कथं राजनीतिक परिवर्तन बिइ मफया पिदनीगु आर्थिक, राजनीतिक, सामाजिक विभेदं मुलुकयात अझ दरिद्र, राजनीतिक अस्थिरता व नेतातन्त्रहावी याइबलय् असफल राष्ट्रया दर्जाय् मुलुक थ्यनी । थुकिया मूल्य स्वंगू दलया शीर्ष नेतातसें क्वबिइ माली मखु व हे गरीव जनता गुपिं स्याःसां पाःसां थ्व हे देसय् च्वना म्वायेमाः व हे जनतां पुले मालीगु खः ।

सुझावय् नेतातय् थःथःगु सुविधा

धर्म निरपेक्षता शब्द मल्वः धार्मिक स्वतन्त्रता खँग्वः तयेगु धइगु अर्थय् खड्ग ओलिं मस्यौदा संविधानया संशोधनया खँ ल्हानाच्वंगु दु । धर्मनिरपेक्षता लिकायेगु सुझाव जेन्युइन सुझाव हँ अले थुकी सुशील कोइरालां सहमति क्यन हँ । थःयात लगे जूगु सुझाव जेन्युइन जुइकि थःयात यःगु सुझाव जेन्युइन मजुइगु निम्ह स्वम्ह कांग्रेस एमालेया शीर्ष नेतातय् दावी लिधंसाय् हे संविधान संशोधन याना हयेगु धइगु नं नेतातसें थःगु सुविधा कथं सुझावत ल्ययेतंगुया प्रमाण खः ।

प्रचण्डं प्रधानमन्त्री नाप लाना सुझावय् प्रत्यक्ष निर्वाचित कार्यकारी राष्ट्रपतिया माग व नामांकन सिमांकन सहितया संविधान जारी यायेमाःगु अत्यधिक सुझावयात ध्यानय् तयाः मस्यौदा संविधानय् संशोधनया खँ ल्ह्वन । मेखे प्रधानमन्त्री नं प्रत्युत्तरय् जिउ मजिउ ला मधाः तर प्रधानमन्त्री नं सुझावय् धर्म निरपेक्ष लिकया हिन्दू राष्ट्रया माग नं याःगु दु नि धकाः लिसः बिल धाःगु न्यना ।

सुझावया प्वः थुकथं जायाच्वंगु दु कि नेतातय्त छु छु माः व हे वहे पिकाये जिउगु सुझावया भण्डार हे दु । गुम्हेसितं ८ गू प्रदेश मयःसा न्यागू प्रदेशया सझाव नं भारी मात्राय् दु । गुम्हेसितं च्यागूया थासय् झिंछगू प्रदेशया सुझाव नं व प्वःले उल्लेख्य ल्याखय् पिकाये जिउ । गुलि सुझावत क्रान्ति व परिवर्तनया विरुद्ध नं वःगु दु । गुलि नेतातय्त उज्वःगु सुझाव नं प्रिय जूगु अभिव्यक्ति वःगु दु ।

संशोधन कि पुनर्लेखन

मस्यौदा संविधानप्रति जनतापाखें यक्व सुझाव वल धायेगु तर छगू जक नं सुझाव कार्यान्वयन मयासे संविधान जारीयात धाःसा व संविधान अलोकतान्त्रिक जनविरोधी संविधानय् दर्ज जुइ । छखे आदिवासी जनजाति व मधेसी, दलित मिसा व खस क्षेत्रीतसें तकं असहमति क्यनाच्वंगु थासय् जनतां बिउगु सुझाव नं कार्यान्वयन मयासे संविधान जारीयात धाःसा उकिया वैधानिकता संविधान जारी जूगु दिंनिसें हे फुइ । थ्व अवस्थाय् स्वंगू दलया शीर्ष नेतातय्त सुझाव वःकथं मस्यौदा संविधान भिंकेगु कि मभिंकुसे हे संविधान हयेगु धइगु खँय् बाम्हे कानाच्वंगु दु । थःपिसं यानागु निर्णय  थःपिन्त झ्यातुइगु अवस्थाय् संविधान मात्र छगू संविधान न्ह्याथे यानासां याकनं याकनं जारी यायेगु कि थुकियात अझ अप्वः वैधानिकता दइगु कथं ज्या याना जक संविधान जारी यायेगु धइगु वहस छुं दिन दुने चर्के जुइगु संभावना दु ।

जनतां बिउगु छुं सुझाव कार्यान्वयन याये धातलें छु छु सुझाव जक कार्यान्वयन यायेगु धइगु विवाद संशोधन यायेगु इलय् पिदनी । कांग्रेस एमालेयात धर्म निरपेक्षता चीकेगु, प्रदेश म्हो यायेगु संशोधन याये माःगु खँ ल्ह्वनी, एमाले माओवादीयात प्रत्यक्ष निर्वाचित कार्यकारी सरकार प्रमुख जुइगु धारा संशोधन यायेमाः थें च्वनी, एमाओवादी व मधसी लोकतान्त्रिक यात नामांकन व सिमांकन याना जक संविधान हयेत दवाव वयाच्वंगु खँयात संशोधनया मू एजेण्डा दयेकेमाः थें च्वनी । थुकथं संशोधनया लिष्ट ताः हाकः जुया वनीगु अवस्थाय् संशोधन कि पुर्नलेखन धइगु विवाद नं सतहलय् वइ । एमाओवादी लगायत सत्तारुढ दलयात पुनर्लेखन धायेगु स्वयां सामान्य संशोधन जक यायेगु धायेमाली धइगु थें च्वनेफु तर जनताया सुझाव असन्तुष्ट जुयाच्वंगु सङ्घीय समाजवादी फोरम लगायत मधेसी दलयात नं साथ कयाः संविधान जारी याः धाःगुलिं संशोधनया इलय् पुनर्लेखन हे याये थें संशोधन हे यासेंलि असन्तुष्ट दलयात नं वार्ताय् हया सहमति यानाः संविधान जारी यायेगु भिनी धइगु राय पिदनी । संविधान निला लिपा पिदना छुं स्यनी मखु तर संविधानयात कयाः असन्तोष क्यनीपिं यक्व जुल धाःसा उज्वःगु संविधान न्ह्याबले विवादय् जक लानाच्वनी उकिं असन्तुष्ट दलतय्त नं सहमति हये फइगु कथं मस्यौदा संविधानयात सत्तारुढ दलतय् नितिं संशोधन तर विपक्षी दलया नितिं पुनर्लेखन यानाः संविधान जारी यायेगु नितिं सुझावयात अवसरया रुपय् छ्यले फत धाःसा पुष्पकमल दाहाल, माधव नेपाल लगायत नेतात थःगु निर्वाचन क्षेत्रय् ख्वाः क्यं वनेत मछाले मालि मखु ।

-o-