– विजयरत्न असंबरे

नेपालभाषाया साहित्यप्रति मतिना दुपिं सकसिनं म्हसिउगु नां खः – नातिबज्र । येँया भोताहितिइ दगुबहालय् सफू धुकू चायेकाः नेपालभाषायात वय्कलं ज्वःमदुगु योगदान बियावयाच्वनादीगु नं थुगुसी न्यय्दँ क्यंगु दु । न्यय्दँ क्यंगु लसता हनेगु वय्कःया ईच्छा दःसां तुतिया समस्यां यानाः वय्कः थौंकन्हय् छें पिहाँ झायेमफयाच्वंगु दु ।
‘तुति निपाबाहेक जिगु मेगु दक्व. चले जू । तुति हे चले मजुयाः मखुथे जुल का ।’ थःगु उसाँय्यात कयाः नातिबज्रं थःगु नुगः खँ थथे तयादिल ।
वय्कः थःगु छें कुहाँ मझाःगु न्यादं मयाये धुंकल । थ्व न्यादँया दुने वय्कः छक्वः ख्वपय् विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनया न्यय्दँ बुदिंया लसताय् जूगु हना ज्याझ्वलय् ब्वति कायेत ख्वपय् झायादीगु दुसा मेबलय् छक्वः निक्वः थःथितिपिनिगु भ्वजय् झायेत छें कुहाँ झायादीगु दु । मखु धइगु खःसा वय्कः छेँय् हे च्वनाच्वनादी ।
२०२२ सालय् रेडियो नेपालं नेपालभाषाया ज्याझ्वः जीवन दबू चीकूबले जूगु नेपालभाषा आन्दोलनया झ्वलय् नातिबज्रं नेवाःतय्त सुसूचित यायेगु तातुनां थःगु हे छेँ पिनेसं दगुबहाः दुहाँ वनेगु लुखाखलुइ नेवाः सफू पसः तयादीगु खः । २२ सालय् चायेकूगु पसः २०७२ सालय् न्यय्दँ क्यन । २२ सालसिबें न्हापा नं नातिबज्रं अन हे पसः तयाच्वनादीगु खः तर उगु इलय् वय्कलं उगु थासय् सफू वा पत्रिका मखु गबलें लाकां पसः तया दिलसा गबलें खात्राखुत्रु सामानया पसः तयादिल । ९ सालय् मानदास साहुया हःपाः दयाः अथे पसः तयाःगु खँ लुमंकुसें वय्कलं कनादीकथं वय्कःपिनि लाकां सुइगु ज्या धइगु खनेदु । अथेजूसां वय्कलं छुं इलय् चुरस, सोडा, पाउँपिउँ नं मियादिल । न्हापांनिसें साहित्यपाखे नुगः क्वसासां साहित्य व भाषा सेवाय् धाःसा १४ सालपाखेजक थःगु पलाः न्ह्याकादीगु खः वय्कलं ।
“उगु इलय् तत्कालीन राजा महेन्द्रयाके संविधानसभा मागयासें छगू आन्दोलन जुल । अले जि नं उगु आन्दोलनय् वनाः संविधानसभाया चुनावया माग यानाः आन्दोलन यानाच्वंपिन्त फोहोरां छ्वाकूगु नं खना । थ्व दक्वं खनाः जिगु नुगलय् विद्रोहया सः ब्वलन । अले जिं म्वात्तले नेपालभाषाया सेवा याये धकाः क्वःछिना ।”
भाषासेवाय् थःगु पलाः गुकथं न्ह्यात धइगु खँ नातिबज्रं थुकथं स्पष्ट यानादिल । नातिबज्रयात उगु थासय् सफू धुकू चायेकेत हःपाः बियादीम्ह धइम्ह छम्ह झी कविकेशरी चित्तधर हृदय नं खः । खयतला वय्कःयात हःपाः मब्यूपिं सु दइ ?
“प्रेम बहादुर कसाः ला न्हिं न्हिं हे वइगु” नातिबज्रं लुमंकादिल, “चित्तधर सुथय् असं चाःह्यू वइगु इलय् जिगु पसः मचाःनिगु खन कि छेँय् दुने हे वयाः सःतः वइगु । अले पसः चायेकेबीगु ।” नातिबज्रया मिखाय् पुलांखँ थुकथं लुयावल ।
न्हापा भाषा सेवा यायेगु मति तयाः पसः चायेकूसां पसलं व भाषाख्यलं थौंकन्हय् छुं नं लबः मब्यूगु खनाः वय्कःया नुगः मछिना वः । न्हापा न्हापा ला नेवाः भाय्या सफू नं चू । पत्रपत्रिका नं चू । थौंकन्हय् अथे मजुइ धुंकल । ४६ सालया जनआन्दोलनय् “विश्वभूमि” न्हिपौ द्वलंद्वः पाः मियागु खँ वय्कलं कनादिल । आन्दोलनया संघर्ष तच्वइगु थाय् धइगु हे उगु इलय् रत्नपार्कनिसें असंतक खः । थ्वहे लागाया दथुइ वय्कःया पसः ला । संघर्ष जुयातुं च्वनि । वय्कः पत्रिका मियांतुं च्वनी ।
‘छन्हु ला तिंख्यःपाखें कयेकाः हःगु गोलि जिगु पसःया न्ह्यःनेसं च्वंगु नारानदेवीया छेँय् न्यानाः दगुबहाःपाखे स्वयाः हाने जुल । झन्न्यलि जितः लाःगु का ।’
४६ सालया आन्दोलनय् “विश्वभूमि” पत्रिकां जनचेतनाय् हःगु लहरयात नातीबज्रं तारीफ यानादिसें धयादिल कि “उगु इलय् छन्हुया दुने निगू स्वंगू संस्करणतक नं विश्वभूमि पिहाँ वइगु । पिहाँ वक्व तयांतये मलाः । आः ला नेवाः पत्रिका न्याइपिं मालांमाले थाकुल ।”
थुकथं नेपालभाषाया आन्दोलन अले नेवाःसाहित्य व पत्रपत्रिकाया इतिहासया छम्ह ज्वःमदुम्ह साक्षीया रुपय् धस्वानाच्वनादीम्ह नातीबज्रं जीवनय् गबलें हारे चायेगु मसयेकू । थुगुसी बैशाख १२ गते भुखाय् ब्वःबलय् धाःसा वय्कःयात तसकं थाकुल । अय्सां हारे चायामदी । “१२ गते भुखाय् ब्वःखुनु ला जिपिं सकलें छेँय् हे तल कःसीइ वसः हीम्ह वयाच्वंगुलिं जिपिं नं कःसी हे । बा¥ह बजेति जूबलय् छेँ वारावारा सन । अय् भुखाय् ब्वल भुखाय् ब्वल धकाः हाल । भतिचा द्यूथें च्वंबलय् जिम्ह काय् लूजः कुहाँ वनेत स्वल । जितः नं नु धाल । जिं म्हाः धया । उखुनु छन्हु ला जि छेँय् च्वना । जिम्ह जहान नं जि नापं हे का । व छम्ह मदुगु जूसा जि ला उबले हे छु खः, छु खः जुइ धुंकूम्ह का । तर वं जितः थामय् यानाच्वन ।”
वय्कलं थः तिरिमय्जु प्रमिला बज्राचार्यया बारे थःगु नुगः खँ थथे तयादिल । थुकथं न्ह्यथु खुनु छेँय् हे च्वनादीम्ह नातीबज्र कन्हय् खुनु धाःसा छेँय् नं कुहाँ झायादिल । अले नापसं च्वंगु भाइसाहूया दलानय् च्वंझाल । वय्कलं उखुनुया खँ थुकथं लुमंकादिल, “छेँय्सं तुं च्वनाच्वनाम्ह जितः क्वत यंकेत जिमि मस्तसें आर्मी निम्ह ब्वना हल । जिला छक्वः थारा नं न्हुल । इमित खनाः । तर आर्मी निम्ह जानाः जितः लुकुं छिनाः क्वत हल । उमित नं तसकं हे थाकुल । बल्लतल्ल क्वत हल । अले जिपिं छुं ईतक भाइ साहुया छेँ क्वय् दलानय् च्वनाः दगुबहाः न्याखाखुखाया छेँया सकलें परिवार अन हे च्वनाः बिते याना ।”
थुकथं नेपालभाषा साहित्य ख्यःया छगः थांकथं धस्वानाच्वनादीम्ह नातीबज्रं थःगु न्हापांगु पलाःनिसें आःतकया लुमन्ति प्वलादिल । खय्तला वय्कःया लुमन्तिया प्वः तसकं तःप्वः तर थन उकिया छुं छुं लू जक न्ह्यब्वयेगु कुतः जूगु खः ।