थौं तःभुखाय् दिवस । सरकारं बि।सं। १९९० माघ २ गते ब्वःगु तःभुखाय्या लुमन्तिइ दँय्दसं थुगु दिंयात तःभुखाय् दिवस कथं हनावयाच्वंगु खः । तर थ्वपालय् ९० सालया तःभुखाय् लिपा २०७२ बैशाख १२ गतेया मेगु तःभुखाय् धुंकाः झीगु न्ह्यःने आः १९९० व २०७२ निगू तःभुखाय् न्ह्यःने दंवःगु दु ।
९० सालया तःभुखाय् ब्वःगु इलय् स्वनिगःया स्थिति गथे जुल, थ्व खँयात कयाः चर्चा परिचर्चा आःनं जुयाच्वंगु दनि । अथे खःसां वंगु बैशाख १२ या तःभुखाचं झीतः ९० सालया तःभुखाय्या घटना छुं भच्चा ल्वःमंकाब्यूगु दु ।
१९९० सालया तःभुखाचय् स्वनिगलय् गथे जुल रु थुकिया वर्णन थीथी सफुती थीथी कथं च्वयातःगु दु ।

– माघ २ गते भुखाय् ब्वये न्ह्यः पुस २८ गते तसकं वा वल । चच्छि न्हिच्छि वाः वःगु कारणं सुथसिया हुस्सु अप्वः वल । माघ १ गते घ्यःचाकु सँल्हु जूगु कारणं माघ २ गते तःभुखाय् वःगु इलय् अप्वः मिसात व्रत च्वनाच्वंगु खः । माघ २ गते तःभुखाय् ब्वये न्ह्यः सुथया लकस मेगु दिंसिबें अप्वः तापक्रम दु । निभाः नं तन्न हे त्वयाच्वंगु खः । छेँय्, त्वालय्, चुकय्, बहालय् मनूत आनन्दं निभाः पानाच्वंगु खःसा माघ महिना जूगु कारणं गामय् च्वंपिं बुइँ उत्पादन जूगु तरकारी मीत स्वनिगलय् वइच्वंगु खः । सरकारी अड्डा चाः, पल्टनत कवाज म्हिताच्वंगु ई खः ।
–    १९९० सालया तःभुखाय् पाय्छि न्हिनसिया २ बजे जुया २४ मिनेट २२ सेकेन्डया इलय् ब्वःगु खः । बँ क्वय् ‘गुरुगुरु’ सः वयाः भुखाय् ब्वयेगु सुरु जूगु खः । थथे अजूचायापूगु सः वयेवं गुलिखेस्यां झट्ट भुखाय् ब्वल धकाः धायेमफुत । तर लँ छगुलिं लःपुखूथें सनेवं भुखाय् ब्वःगु वाःचाल । दकले न्हापां भुखाय्या बेग पूर्वं पश्चिम ब्वःगु अनुमान यात । निक्वःगु अवस्थाय् लँ सनाः लँपु फुक्क स्यन । नापनापं छेँत दुन । पुखूया लः थाहां वयाः लँपुइ थ्यन । छेँया खापा, लुखा चायेगु व तीगु जुल । स्वनिगः छगुलिं छेँ दुनाः धुफ्वः दन । येँया फुक्क मनूत बिस्युं वनाः तिंख्यलय् च्वंवन । गुपिं चुकय्, गुपिं बुइँ व खालिगु थासय् च्वनेगु यात । भुखाय् ब्वयाच्वंगु इलय् बिस्युं ववं मनूतसें द्यःया नां काल, उगु इलय् भुखाचं ल्हाःपिं, घाःपाः जूपिं अस्पतालय् यंकेगु ज्या न्ह्यात ।
–    भुखाय् ब्वया सीपिनिगु सीम्ह च्याकेगु नितिं सिँ मन्त । फुक्क घाटय् सीपिं हःगुलिं सी उइथाय् मन्त । गुलिखे सीम्ह अथें त्वःताःतकं वनेगु यात ।
–    माघ २ गते तःभुखाय् ब्वयेधुंकाः न्हियान्हिथं चिचीधंगु भुखाय् ब्वया हे च्वन । हानं माघ ४ गते चान्हय् तःधंगु भुखाय् ब्वल । फुक्क आटे चाल । थुकथं भुखाय् न्हियान्हिथं ब्वयेगु यायेवं भुखाय् ब्वयेकाः च्वनेगु बानी धइथें जुल ।
–    थुगु तःभुखाय् लिपा नयेगु त्वनेगु च्वनेगु समस्या वल । स्वनिगः दुने जक ५५ हजार ७ सय ३९ छेँखा क्षति जुल धाःसा नयेगु हाहाकार जुगुलिं जाकि बजि न्हियान्हिथंया माःगु वस्तुया भाः थाहाँ वन । स्वन्हु प्यन्हुतक नयेत्वनेगु नितिं समस्या मवःसा थ्वयांलिपा नयेत्वनेगुलि समस्या वल । लिसेलिसें खुँतसें नं दुःख बिइगु यात । खुँतसें दुःख बिइवं प्रधानमन्त्री श्री ३ पद्म शम्शेरं जंगीय कानून जारी यानाः खुँयात स्यात धाःसा कानून लगे मजुइगु, खँुयात ज्वन धाःसा तःधंगु सजायँ जुइगुलिसें माघ ५ गते बहनी ८ ता ईलिपा व सुथय् तोप मतःतले छेँय नं पिहाँ वयेमदइगु कानून सार्वजनिक यात ।

९० न्ह्यः गुब्ले गुब्ले ब्वल तःभुखाय्

– दस्तावेज कथं वि।सं। १३१० ९ने।सं। ३७४० स भुखाय् ब्वःगु दकले न्हापांया च्वसू दु । उगु भुखाय् असार शुक्ल तृतीयाया न्हिइ ब्वःगु उकिं तत्कालीन जुजु अभय मल्ल भुखाचं ल्हानाः मदूगु खः । अथेहे उगु इलय् देगः, छेँ दुनाः यक्व मनूत सीगु खः । उगु भुखाय् न्हियान्हिथं १५ न्हुतक ब्वःगु खः ।
–वि।सं। १३१६ ९ने।सं। ३८०० स भुखाय् ब्वःगु खः । उगु ईया जुजु अजयदेव खः । भुखाय् लिपा महामारी ल्वय् न्यंगु खः ।
–बि।सं। १४६४ ९ने।सं। ५२८० भाद्र शुक्ल सोमवाः तःभुखाय् ब्वःगु खः । उगु ईया जुजु श्यामसिंह जुयाच्वंगु खः । भुखाय् ब्वयाः देगः, छेँ दुंगु खः ।
–बि।सं। १७३७ ९ने।सं। ८०१० पौष शुक्ल अष्टमीया दिं ‘लामपुच्छ«े तारा’ आकसय् खनेदयेवं मनूत ग्याःगु खः । थ्वया न्यालालिपा बि।सं। १७३८ साल जेष्ठ शुक्ल सप्तमीया दिं तःधंगु भुखाय् ब्वःगु खः । उगु ईया जुजु निवास मल्ल खः । थ्वयां लिपा नेपाःया तःभुखाय्या इतिहासय् बि।सं। १८६६ ९ने।सं। ९३०० मोहनीया दिं चान्हय् भुखाय् ब्वःगु खः । अथेहे, बि।सं। १८८० स फुक्क ग्रह छगू हे राशीइ च्वनाच्वंगुलिं तःधंगु अनिष्ट जुइ धकाः शंका यानाच्वंगु इलय् थ्व ग्रहत फुक्क छुटे जुयाः यमपञ्चमीया दिं तःधंगु भुखाय् ब्वःगु खः । अथेहे बि।सं। १८९० भाद्र ११ गते सोमवाः सनिलया ६ ता इलय् तःधंगु भुखाय् ब्वःगु खः । उगु भुखाय् ४० सेकेन्डतक ब्वःगु खःसा उगु हे दिं बहनी ११ ता इलय् हाकनं तःधंगु भुखाय् ब्वःगु खः । अथेहे चच्छिया दुने २३ क्वः भुखाय् ब्वःगु खः । थ्वयांलिपा नेपाःया तःधंगु भुखाय् बि।सं। १९९० माघ २ गतेया खः । तर, १९९० न्ह्यः गुलि नं भुखाय् ब्वल, उकिया यकिन क्षतिया लिच्वः गुज्वःगु जुल, थ्व धाःसा लिपिबद्ध यानाः मतःगु कारणं सिकेमफुनि ।
–स्रोत ः थीथी सफू पाखें