सानुराजा शाक्य

मृत्युपत्र तयार जूगु लसताय् गर्व तायेका गुकथं दिपावली यायेगु ? संविधान जारी जूगु दिनय् गनं दिपावली जुल गनं ख्युंकाः ब्लैक आउट जुल । यmण्डै स्वंगू दर्जन जनताया लासय् जारी जूगु संविधान जारी जूगु दिनय् तकं छम्ह प्रदर्शनकारीयात हत्या यानाः राज्यं घोषणा याःगु संविधान खनाः लय्तायेगु धइगु नेपाःया अखण्डता मल्यनीगु जूगु लसताय् लय्तायेगु खः ।  नेपाःया उत्पीडित समुदायया पहिचान व कार्यान्वयन जुइगु अधिकारं वन्चित जुइकाः संविधान वल धकाः खुसी व्यक्त छु ख्वालं यायेगु ? नेपाःया हे जनतात मध्ये थारु, मगः व मधेसीतय्त अपमान यानाः जारी जूगु संविधान नेवाः, राई, लिम्बु, तमु, शेर्पा लगायत आदिवासी जनजातितय् पहिचानयात अस्वीकार यानाः जारी जूगु संविधान खनाः झी नेवाःत शासकवर्ग खुसी जूगु खनाः खुसी जुइगु कि उत्पीडित समुदायया मनय् घाः लाःगु चायेकाः असन्तोष व्यक्त यायेगु धइगु निर्णय झीगु हे खः । 

संविधान जारी याःपिं शासक वर्गया छथ्वः नेतातय् नितिं जिन्दगी दकलय् भिंगु ज्या यानागु घोषणा सही कि गलत धइगु इलं जक प्रमाणित याइ तर देसया तःधंगु हिस्सा थारु, मधेसी अधिकांश जनतां थ्व संविधानयात अपनत्व काये फइगु अवस्था मदु । उमिगु मनय् थुलि दुघाः दु कि थ्व घालय् इलय् वासः याये मफुत धाःसा यक्व ई पिया दी म्वाः झिद“ दुने थ्व संविधानया हविगत खनेदइ । आदिवासी जनजाति थारु धुंकाः मगःतय् मनय् नं घाः यानाः संविधान जारी जूगु दु । मगःतय् पुर्खौली थाय्यात स्वंगू प्रदेशय् ब्वथला याःगु प्रदेश विभाजनं मगःत नं सन्तुष्ट जुइफयाच्वंगु मदु । गनतक मेमेगु आदिवासी जनजातिया अधिकारत थ्व संविधानं सुरक्षित यात धइगु गुलिसितं लगे जूगु दु थुज्वःगु म्हगस भंग जुइत नं यक्व ई पियाच्वने माली मखु । 

आदिवासी जनजाति दृष्टिकोणं यक्व मुद्दात थ्व संविधानं संवोधन हे याःगु मदु । पहिचानया लिधंसाय् प्रदेश विभाजनया मागयात अस्वीकार यानाः दयेकूगु प्रादेशिक विभाजनं आदिवासी जनजातिया पहिचानयात संवोधन याये फइगु अवस्था मदु । राष्ट्रिय स्तरय् आदिवासी जनजातिया स्थान अन्तरिम संविधानं वियातःगु अधिकार स्वया प्रतिगमनपाखे उन्मुख जूगुलिं केन्द्रया राज्य सत्ताय् आदिवासी जनजाति व मधेसीतय् स्थान आः स्वया अझ अप्वः म्हो जुइगु प्रतिगमन खःकि अग्रगमन ? केन्द्रया प्रतिनिधिसभाय् समानुपातिक प्रतिनिधित्व म्हो जूगु दु । आदिवासी जनजाति आयोग दयेकेगु व्यवस्था दुसां आदिवासी जनजातिया प्रतिनिधित्व जनसंख्या लिधंसाय् राज्यय् प्रतिनिधित्व जुइगु सुनिश्चितता मदुतले नेपालय् आदिवासी जनजातिया उत्थान संभव जुइमखु । गुलिसितं नेपाःया फुक्क मातृभाषायात राष्ट्रिय मान्यता दु धकाः संविधानय् च्वःगुलिं तःधंगु हे उपलब्धी जूगु ताल जुइ तर छम्ह मिखा कांम्हेसित “नेत्रबहादुर” नां छुइवं तुं वं मिखां खनीगु मखु । फुक्क मातृभाषायात राष्ट्रिय मान्यता दत छखे धायेगु तर नेपाःया सरकारी ज्याया नितिं खस नेपाली भाय्जक संविधानं अधिकार बियातःगु धइगु मातृभाषायात राष्ट्रिय भाय् कथं संविधानं थाय् बिल धइगु मिखां कांम्हेसित “नेत्रबहादुर” नां छुइगु थें जक खः । 

गन तक मातृभाषाया सवालय् प्रदेशय् छ्यले फइ धकाः बियातःगु अधिकारया ख“ खः थ्व नं थुकथं प्रदेशया सिमांकन जूगु दु कि तराई मधेसया २ नं प्रदेश छगू बाहेक फुक्क प्रदेशय् मातृभाषा नं प्रादेशीक स्तरय् छ्यले फइगु अवस्थायात बन्देज यानातःगु दु । दकलय् न्हापां ला २ नं. प्रदेश छगू बाहेक मेगु फुक्क प्रदेशय् शासक वर्गय् प्रभाव दुगु ब्रम्हू जातिया राजनीतिक प्रभुत्वं मेमेगु फुक्क समुदाययात त्यला तइगु कथं प्रदेशया संरचना जूगु थासय् मातृभाषायात प्रदेशया निगूगु प्रादेशिक भाषाया रुपय् छ्लये फइ धइगु तापाःगु हे ख“ जुल । मेगु ख“ थुकथं प्रदेशय् मातृभाषा छ्यलेगु लागि कानुन दयेके मानिगु जूगुलिं थुकथं कानुन दयेकेगु ज्यायात शासक वर्गया प्राथमिकता लाइ मखु । अले थुकथं कानुन हयेत तकं आदिवासी जनजातिं तःधंगु संघर्ष याये मानिगु अवस्था पिदनी । 

आदिवासी जनजातिया सरोकारया मेगु बु“दा धइगु धर्मनिरपेक्षता नं खः । शासक पार्टीया शीर्ष नेतातसें धर्म निरपेक्षता धाःगु तकं संविधानं लिकया छ्वयेत तःधंगु कुतः याःगु खः । तर अथें असन्तुष्ट जुयाच्वंपिं आदिवासी जनजातित धर्मनिरपेक्षता ख“ग्वः तकं लिकायेबलय् मधेसी थारुथें हे विद्रोह जुइगु तायेका वकिलं भाय् चाहिकूथें धर्मनिरपेक्षताया नं थःगु अनुकूल हिन्दू राष्ट्र बास वइकथं परिभाषा थपे यात । म्हासूगु रंगयात परिभाषा बिउबलय् ≈याउ“गु रंग खनेदइगु म्हासूगु रंग धकाः परिभाषित यायेथें थ्व संविधानं धर्मनिरपेक्षता धइगु हिन्दू राष्ट्र हे खः धइगु आभाष जुइकथं परिभाषा तया जक धर्मनिरपेक्षता स्वीकार यात । 

थ्व संविधानय् मेगु आपत्तिया ख“ केन्द्रया द्वचिंक अधिकार अले प्रदेशयात म्हो जक अधिकार बिया संघीयताया कार्यान्वयनयात असफल यायेगु नियत तया संविधान हःगु दु । मेखे संविधान दुने हे खस आर्य धइगु ब्रँम्हण, क्षेत्री, दशनामी धकाः स्पष्ट परिभाषा नं घाकाः नेपाःया मेमेगु समुदाय आदिवासी जनजाति, मधेसी व दलित धइगु संविधानय् दुमथ्याःगु जातीय समुदाय कथं विभेद जुइगु संकेत बिउगु दु । खस आर्य समुदायय् दुने लाःगु जातित जक संवैधानिक मेमेगु जातित धइपिं असंवैधानिक जुइगु कथं वःगु संविधानयात झी नेवाःतसें गुकथं स्वीकार याये फइ ?