न्ह्यब्वःम्ह ः पशुपतिमान पःमां

श्री गणेद्यःयात ज्वजलपे, श्री सरस्वतीयात ज्वजलपे, श्री स्वस्थानी परमेश्वरीयात ज्वजलपे ।।

थनंलि महाद्यः व पार्वती न्हापा सतीदेवीलिसे बायेमाःगु पीडा लुमंकाः आवंलि निम्हत्यपू गबलें बायेम्वाःलिगु जुक्ति यायेमाल धकाः साहुति यात । निम्हेस्यां साहुतिकथं महाद्यःया जव ब्व व पार्वतीया खव ब्व स्वानाः छम्ह जुयाबिल । जवपाखेया बच्छि ब्व छ्यं जटाधारी जुया दुतियाया तिमिला छ्यनय् छुनाः गंगा धारणा यानाः नागं कुइकातःम्ह, गःपतय् सर्प हिनाः रुद्राक्षया माः क्वखानाः जव कपालय् विभूतिया स्वध्वः सिन्हः तिनाः म्हय् खरानीं बुलाः च्वय् च्वंगु जव ल्हाती त्रिशुल व कान्तां दबदब, क्वय् चवंगु ल्हाः वरद मुद्रा ज्यानाः जँय् धुँया छ्यंगू हिनाच्वंम् खवपाखे बच्छि छ्यनय् बांलाक्क सँ छ्यनातःगुलि नवरत्न थुनातःगु मतुकं पुयातःगु ख्वालय् निखे निम्हेसिया छगः छगू मिखा च्वय् निम्हेसिया बागः बागःया छगः जुयाः स्वंगः मिखा, बच्छि बच्छि न्हाय्, म्हुतु, न्यताः जुयाबिल । खवय् गःतपय् मणि माणिक्यया माः क्वखानाः अतिकं बांलाःगु वसः पुनाः ह्याउँगु जरी ज्वराफया पर्सिं सिनाः देपा ल्हाःतय् चुरा व चुल्या न्ह्यानाः च्वला पतिनय् प्याखं अंगू, मेगु पतिनय् नवरत्न थुनातःगु अंगू न्ह्यानाः च्वय् ल्हाःतिं ज्ञानया सफू ज्वनाः क्वय् ल्हाःतिं कलश ज्वनाः मणि माणिक थुनातःगु जँतिसा हिनाः जव बाम्ह वँचुगु आकाश रङ्ग जुलसा बाम्ह खवःगु मिइ छुयातःगु लुँथें रङ्ग जुल ।  जव तुतिं पालि छुं मदु सा खव तुति ह्याउँक अलः तयाः पाउजु न्ह्यानाच्वंगु जुल । अथे अद्भूत बच्छि महाद्यःया, बच्छि पार्वतीया म्ह संयुक्त जुयाः न्हूगु रुप अर्धनारेश्वर जुल ।

ल्यंगु बाम्ह बाम्हया क्वँय्, ला, छ्यंगूयात अलग अलग ब्वथलाः लां जक ग्वरातुला जुइम्ह धाप्लांख्याः, क्वँय् नं जक कवंचा क्वँय्काली दयेकल । ल्यंदनिगु सँ छ्यनं बँय् चुयाः तुतिं सर्गतय् थस्वका जुइम्ह बेताः दयेकल । ल्यंगु छ्यंगू दक्व छ्यलाः खिं, धाः, तबलाः, मृदंगय् थज्याःगु वाद्य सामग्री भुना बिल । तन्त्रमन्त्र आह्वान याना “च च च ...च...चह” हालेवं देवीपिं द्यःपिं प्याखं हुलीगु, द्यः देवीपिं प्याखं ल्हुइत प्याखंपाः कायेकेत प्वंगा पुयाः मन्त्र आह्वान याना खिं थाना ताल ब्वयेमाःम्ह नासःद्यः (नाटेश्वर द्यः) दयेकल । थ्वयां लिपा म्ये, ताल, राग, नृत्य आदि दयेकल । लिपा थुकिया लिध.साय् हे अनेक देवी प्याखं, महाकाली प्याखं, चर्या प्याखं, गं प्याखं, नवदुर्गा प्याखं, जल प्याखं, सिकाली प्याखं, हरिसिद्धि प्याखं थज्याःगु आपालं प्याखं हुइकेगु यात ।

थनंलि श्री महाद्यः नं थःगु जटाय् गंगा उत्पत्ति याना सुमेरु पर्वया कैलाशय् आनन्दं च्वना बिज्यात । पार्वतीं श्री महाद्यःयात छगू खँ इनाप याना बिज्यात, “ हे प्राण ! जि मांबौ नं क्वसः बियाहःगु च्वापुगुँ, पर्वः व तराई फाँट दुगु थ्व नेपालभूमि च्वंपिं मनूतय्त संस्कारित यायेमाल, गथे याःसा थुमित थःथःगु भाय्, भेषभूषा, धर्मकर्मया नापं बुसांनिसें सीधुंका तकया थीथी संस्कार स्यना सभ्य सुसंस्कृत, कला व कौशलं जाःगु देय् दयेकेत छु यायेमाली अथे याका बिज्याहुँ” धकाः बिन्ती यात । महाद्यवं पार्वतीं धाःगु खँ पाय्छि जू, बांलाः धयागु तायेका नेमुनियात ब्वना थथें वनाः नेपाः देय्या सकल मनूतय्त शुद्ध चित्त याना संस्कारित याना बुसांनिसें सीधुंका तक यायेमाःगु सकतां संस्कार चाल चलन ब्यवहार, कला–कौशल, संवृद्धि यायेगु ज्या स्यना अतिकं उच्च आदर्शमय जीवन हना थःथःगु धर्म, संस्कार, संस्कृतियात उन्नति याना यंकेगु लँपु स्यना वयेत उजं बियाः बिज्यात । महाद्यः पार्वतीया पालि भ्वपुया नेमुनि नेपालभूमि कुहां बिज्याना सकसित माःकथं सकतां स्यनाः बिज्यात । नेमुनिं स्यना संस्कारित याःगु भूमि जूगुलिं थुगु थाय्या नां हे नेमुनि स्यंगु आचरण पालन याःगु कथं नेपाल धयागु नां जुल ।

थनंलि श्री महाद्यः व पार्वती कैलाशय् आनन्दं च्वनाः बिज्यात । छुं ई लिपा पार्वती व गंगाया म्ह झ्यातुयाः प्वाथय् दत । खुला, च्याला, झिला दयालिं पार्वतीया गणेश, गंगाया कुमार निम्ह काय्पिं जन्म जुल । थःगु चलनकथं झिन्हुं मचाबू ब्यंकल । छन्हु पार्वतीं थःगु ख्वालय् बूगु क्वलःया छगू मूर्ति दयेकाः बँय् तयाकथं चुइचुइ हालाः चुलुचुलु सना जूगु महाद्यवं खनाः छुँ जुयेमाः धयाथकं छुँ श्रृष्टि जुल । छन्हु गंगा पार्वतीथाय् वयाः “छि छु बुलथें” धकाः न्यंबलय् छ्यं मक्यंसे प्यं जक उलाः क्यना छ्वल । लिपा पार्वतीं मचायात दुरु त्वंके धकाः स्वःबलय् मचाया छ्यं मदयाच्वंगु खनाः बिलाप यानाः थः भाःत महाद्यःयात बिन्ती यात । पार्वतीया खँ न्यनाः महाद्यवं उघ्रिमय् शिवदूत ब्वनके छ्वयाः “छिपिं थथे प्यंगू दिगय् वना स्व हुँ गनं सुं द्यनाच्वंगु खनकि वया छ्यं ध्यना हची” धकाः उजं दयेकाः बिज्यात । शिवदूतपिं प्यंगू दिशाय् चाहुला स्वःजूबलय् लाक्क अन छम्ह तुयुम्ह मत्ताह किसि द्यनाच्वंगु खन । थथे द्यनाच्वंम्ह किसि खनाकथं चन्द्रवाण प्रहार याना किसिया छ्यं व म्ह छुटय् जुइक ध्यनाबिल । थ्व किसिया उं गथे च्वं धाःसा हिमालय पर्वथें तुइसे च्वना, म्ह धाःसा पर्व समान छ्यं धाःसा त्वाफल थें च्वन । लिपा छ्यं मदयालि त्वाफल मदुगु पर्व थें जुल । उम्ह किसिया छ्यं दूततय्सं कुबिया महाद्यःया न्ह्यःने तयेयंकल । श्री महाद्यवं उम्ह किसिया छ्यं कया गणेशया गःपतय् तयाः स्वःबलय् मचा उइँआइँ सनाहल ।

गणेश व कुमार निम्ह दाजुकिजा शुक्ल पक्षया तिमिला थें तःधिकः जुयावल । गणेश व कुमार तःधिक जुयालिं आखः स्यनाः माःकथं अनेक विद्या स्यनेमाल धकाः मचातय्त गुरु वृहस्पतिथाय् आश्रमय् तयेकेछ्वल । गुरु वृहस्पतिं गणेश व कुमारयात माया याना थम्हं स्यनेमाक्व विद्या न्ह्यइपुक्क अःपुक्क थुइक स्यनाबिल । वयां लिपा अनेक शस्त्र अस्त्र विद्या सकतां स्यनाः निपुण यानाबिल । गणेश कुमार तःदं तक्क गुरुकुलया थीथी कथंया विद्या सयेके माक्व सयेका दीक्षित जुयाः थः गुरुया उजंकथं विदा कयाः लिहां वन । गणेश व कुमार थः मां बा महाद्यः, पार्वती व गंगा थाय् लिहां वया स्वम्हेसित भागि याना निम्हेसिनं महाद्यःयात दसिपौ प्वला क्यन । थःपिन्सं सयेका थुइका वयागु सकतां विद्या शीप, कला कनाः ज्यू ला मज्यू ला धकाः बिन्ती यानाच्वन । श्री महाद्यवं “बाबुपिं छिमिसं सयेका सिइका वःगु विद्या ज्ञान बांलाः जू । भिं जू, स्याबास” धयाः बिज्यात । थुबले लाक्क अन इन्द्र प्रवृति आपालं द्यःपिं श्री महाद्यःथाय् थ्यंकः वयाः बिन्ती यात – “ताकाल दत अमरावतियात तारकासुर, महिषासुर दैत्यतय्सं त्यलाः आपालं अत्याचार याना जुल । जिपिं सुलाः सुलाः च्वने मालाच्वन । आः दैत्य नाश याना उद्धार याना बिज्याये माल” धकाः बिन्ती यात । उमिगु दुःखया खँ न्यना उजं दयेका बिज्यात, “जि छिमित अमरावति लितकयाः अत्याचारीतय्त नाश याना बियेगु जुल । हथाय् चायेमते जिं माःगु याये” धकाः उजं दयेकूगु न्यना लय्ताया श्रीमहाद्यः, पार्वती, गंगा, गणेश, कुमारयात पालि भ्वपुया थःथःगु आश्रमय् लिहां वन ।

छन्हु महाद्यवं थः काय् गणेश व कुमारयात न्ह्यःने सःता, “आः छिपिं सुमेरु पर्व छकः चाःहुला वा, न्हापा सु लिथ्यनी वयात वर प्रसाद बिइ, याकनं वना वा” धकाः धयाः बिज्यात । थथे थः बौ श्री महाद्यःया उजं न्यनाकथं कुमार हथाय् चाया महाद्यः, पार्वती व गंगाया पालि भ्वपुया म्हय्खा गयाः ब्वया वन । गणेश जक आः जिं गथे याये धकाः धन्धा कयाः थः बहां तिछुंलिसे साहुति यानाच्वन । “तिछुं ! आः गथे यायेगु कुमार धाःसा ब्वयाः वना बच्छि चाःहुले धुंकल जुइ ! जि जुलं प्वाः तःग्वः, मिखा चिग्वः, स्वँ ताःहाकः छ तिछुँँ तसकं चिकिधिकः ब्वाँय् वनेमफु, आः छु यायेगु ?” थ्व खँ न्यना तिछुं धाल – “जिगु खँ न्यना बिज्याहुँ धन्दा कया दियेम्वाल, झी छाय् अपाय्धंगु सुमेरु पर्व चाहुला जुये, सुमेरु धयागु हे श्री महाद्यः, पार्वती व गंगा गन च्वना बिज्यात उगु थाय् जकं सुमेरु जुइ । छलपोलया बाः मांपिं मदुगु थाय् पर्वया पर्व जक मखुला ?” थथे तिछुँया खँ न्यना वं धाःगु खँ खः भाःपाः गणेश तिछुँ गयाः श्री महाद्यः, पार्वती व गंगा च्वनाच्वंथाय् वास्यावास्या यानाः स्वचाः उलाः पालि भ्वपुयाः ल्हाः ज्वजलपा बिन्ती याना सुम्क च्वनाच्वन । थथे गणेशया पहः खनाः महाद्यवं धयाः बिज्यात, “गणेश ! छ छाय् वास्यावास्यां अथं च्वनाच्वनागु । छं किजा कुमार सुमेरु चाहुला लिहां वइन जुइ ।” थथे श्री महाद्यःया न्ह्यसः न्यनाः गणेशं बिन्ती याना धाल, “भो प्रभू परमेश्वर ! बाः मांपिं, क्षमा याना बिज्याहुँ । गन छलपोलपिं च्वना बिज्यात उगु थाय् धकाः सुमेरु जुइ । छलपोलपिं मदुगु थाय् पर्वया पर्व हे जक मखु ला ? जि किजा कुमार छचाः हुला मवनी जि छलपोलपिन्त स्वचाः चाःहुलेधुन ।” थथे धाःगु न्यना महाद्यः मुसुहुं न्हिलाः छ धन्य खः । “आ छ मत्र्य मण्डलय् (पृथ्वी) वनाः सकसियां पूजा फ हुँ । गुम्हसिया न्ह्यागु ज्या याःसां दकले न्हापां छन्त निं पूजा याइपिनि उमि ज्या सिद्ध जुयेमाल, छन्त पूजा मान्य मयासे ज्या याःपिनि ज्या पूमवनेमा” धकाः वरदान बिया बिज्यात ।

श्री महाद्यःया वर प्रसाद फयाः श्री गणेश मत्र्य मण्डलय् पूजा मान्य कायेत वंबलय् तिमिलां खना “हुं हुं वःम्ह गथे च्वं स्व स्व प्वाः धाःसा तेपथें गपाय्ग्वः, न्हाय् गपाय् हाकः, न्हाय्पं धाःसा हासाथें, म्ह धिक्क बागःचाम्ह, स्वये हे हिसि मदुम्ह वल” धकाः धाःगु गणेद्यवं ताया थस्वया धयाः बिज्यात – “जि जा बांमलाः, छ धकाः बांलाः म्वाःसां म्वाःसां जितः हेला यात । अथे जूगुलिं छंगु ख्वाः गुम्हसिनं चुलाक्क स्वल उम्हेसित खुंया द्वपं लायेमा” धकाः सराः बियाः बिज्यात । थथे श्री गणेद्यवं सराः ब्यूगुलिं गन वने गन वने जुया, उखे थुखे स्वया जुल । स्वःस्वःथाय् च्वने मछिनाः छगू उफ्वःस्वां, पलेस्वां ह्वयाच्वंगु पुखुली स्वां नं किकाः सुलाच्वं वन । तिमिला खने मदया न्ह्याबले खिउँमिला जूगुलिं सकलें द्यःपिं मुनाः थ्व छु अनर्थ जूगु ल्याः ! तिमिला लुइके मफया आः छु याये धकाः धन्दा कयाः ब्रम्हां ध्यान दृष्टिं स्वःबलय् छगू पुखुली सुलाच्वंगु सिइका सकलें उगु थासय् थ्यंकः वना तिमिलायात सःताच्वन । ब्रम्हा व सलक द्यःपिं मुनाः थःत सःताच्वंगु तायाः तिमिला स्वांया किचलं हे ‘जि पिहां वये मजियाच्वन । उकुन्हु गणेद्यःयात जिं हेला यानागुलिं जितः स्वःपिं सकसितं खुँया द्वपं लायेमा धकाः सराः ब्यूगुलिं जि थन सुलाच्वना’ धकाः धयाहल । थथे तिमिलाया खँ न्यनाः सकलें द्यःपिं श्री गणेशया थाय् वनाः पूजा मान्य यानाः स्तुति यात । ‘श्री गणेश ! थ्व तिमिला मदयेकं प्रकृति गथे न्ह्याइ । तिमिला मदुगु चा छु ज्या ख्यले मदु । अथे जूगुलिं थ्व तिमिलायात क्षमा यानाः बिज्याहुँ’ धकाः आपालं बिन्ती यानाच्वन । थथे द्यःपिनि बिन्ती न्यनाः गणेशं तिमिलायात थन ब्वना हचि धाःगुलिं द्यःपिन्सं तिमिलायात गणेद्यःथाय् ब्वना यंकल । तिमिलां श्री गणेद्यःयात ल्हाः निपां ज्वजलपा बिन्ती यानाः ‘प्रभू द्वंकेलात क्षमा यानाः बिज्याहुँ’ धकाः भागि यानाच्वन । श्री गणेशं तिमिला “छ आः खुला च्याला भाका कया पिहां वया च्वँ” धकाः धयाः बिज्यात । थथे श्री गणेद्यःया उजं न्यनाः तिमिलां ल्हाः ज्वजलपा बिन्ती याना, “हे प्रभू ! श्री गणेद्यः जि छुं मस्यूम्ह अनाथयात क्षमा यानाः बिज्यानाः जितः खुला च्यालाया भाका मखु ञंलाथ्वया चथा (भाद्र शुक्ल पक्ष) या श्री गणेश चौथीकुन्हु छन्हु जक जितः स्वःपिन्त दोष लगय् जुइका बिज्याहुँ” धकाः कन्ना चायापुक्क बिन्ती यात । तिमिलाया बिन्ती न्यना श्री गणेश लय्ताया ‘तथास्तु अथेहे जुयेमा’ धकाः बरदान बियाः बिज्यात । थुबलेनिसें चथाकुन्हु तिमिलायात चूलाक्क स्वम्हेसित खुँ दोष लाइ चथाद्यः धाइ धकाः धायेगु प्रचलन जुल ।

उखें गंगाया काय् कुमार सुमेरु पर्वः चाहुले धकाः वंम्ह लिमथ्यंगुलिं धन्दा कयाच्वन । थथे धन्दा काःगु खनाः श्री महाद्यवं धयाः बिज्यात, “गंगा छं काय् कुमार म्हय्खा गयाः ब्वयावंम्ह दँ दापाः जुयाः उखें थुखें चाःहुलाः वये मफयाच्वन, उकिं आः छं श्रीश्रीश्री स्वस्थानीया धर्मव्रत च्वं” धकाः उजं बियाः बिज्यात । गंगां श्रीश्रीश्री स्वस्थानीया धर्मव्रत च्वनाः पूजा याना अर्घ बियाः स्तुति पाठ यानाः बिज्यात । श्रीश्रीश्री स्वस्थानी परमेश्वरीया व्रतया प्रभावं श्री कुमार लिथ्यंकाः बिज्यात । श्री कुमारं श्री महाद्यः, पार्वती व गंगा न्ह्यःने ल्हाः ज्वजलपा बिन्ती यानाच्वन । कुमार लिथ्यंगुलिं स्वम्हं लय्ताया बिज्यात । श्री महाद्यव्ं कुमारयात “मत्र्य मण्डलय् वनाः सकलें मनूतय् पाखें दकले न्हापां पिखालखुइ छन्तः पूज्यानालि तिनि मेपिं द्यःपुज्याइ । आः छं उगु पूजा मान्य का हुँ” धकाः बरप्रसाद बियाः बिज्यात । श्री महाद्यः, पार्वती व गंगाया पालि भ्वपुनाः पूजा मान्य कायेत मत्र्यलोकपाखे कुहां बिज्यात ।

।।स्कन्द कुमारं अगस्त्य मुनियात कनाः बिज्याःगु श्रीश्रीश्री स्वस्थानी परमेश्वरीया श्री महाद्यः व पार्वती अर्धनारेश्वर जुयाः बिज्याःगु श्री गणेश, कुमारयात आखः ब्वंका बुद्धि परिक्षण यानाः माःकथं बर प्रसाद बिया बिज्याःगु झिंस्वंगूगु अध्याय थुलिं क्वचाल ।।१३।। कथहं...