- डा.महेशमान नेवाः 

भारतया प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीं सन् २०१५ जून महिनां चीन भ्रमणय् वन । भारतया प्र.म. व चीनया प्र.म.दथुई छगू सम्झौता जुल । सम्झौताया २८ नं बुँदाय् थथे धैतल – ‘भारत व चीनलिपुलेक नाकां सिमा ब्यापार उप्वयेकेगु ज्याखँ यायेत मंजूर जूगु दु ।’ 

लिपुलेक भंज्याङ्ग नेपालयागु खः भारतयागु मखु । लिपुलेक भंज्याङया हकवाला नेपाल खः, भारत मखु लिपुलेक वारे सम्झौतायायेगु हक भारतयाके मदु । सम्झौता वदर जुइमाः ।

मरिचमान – स्व. प्रधानमंत्री मरिचमानया पालय् बि.सं. २०४५ (सन् १९८८) भारतं चीनयात लिपुलेक नाकां व्यापार यायेगु प्रस्ताव तल । मरीचमानं धैदी, ‘चीनं स्पष्टरुपं कालापानी (लिपुलेक लागा) नेपाःयागु खः धैबिल ।’  

लिपुलेक गन लाः ? 

लिपुलेक नेपाःयागु सुदूर पश्चिमय् लाः । दार्चुला जिल्लाया बिकट पहाडी भूभागय् लाः । जवंखवं ततःजागु विकट पहाड, दथुई लिपुलेक भञ्ज्याङ । चीन व भारत दथुई वये वने यायेत अःपुगु लँ थ्व हे खः । 

लिपुलेक भञ्ज्याङ नेपाःयागु खः धैगु प्रमाण 

सन् १८१६ मार्च ४ (बि.सं. १८७३) वले ईष्ट ईण्डीया कंपनी सरकार व नेपाल सरकारया दथुई सुगौली धैगु थासय् छगू सन्धी जूगु दु । सन्धी दफा ५ – ‘नेपाःया जुजु, वया उत्तराधिकारीपिंसं, लिपा सत्तारुढ जुईपिं जुजुपिंसं तकनं काली खुसिया पश्चिमय् च्वंगु मुलुकयात वा अन च्वनीपिंवासिन्दायात दावी यायेगु वा संवन्ध तयेगु ईन्कार याई ।’ 

थ्व सन्धीकथं महाकाली खुसि अले महाकाली खुसिया पूर्वय् लाःगु भूभाग नेपाःयागु खः । लिपुलेक भंञ्ज्याङ महाकाली खुसियापूर्वय् लाःगु थाय् खः । लिपुलेक भंज्याड्ड नेपाःयागु खः । 

वि.सं. २०१८ (सन् १९६०) या जन गणना – 

बि.सं. २०१८ सालं नेपालय् जनगणना जूगु दु । नेपालया सुदूरपश्चिमय् नं जनगणना जूगु दु । दार्चुला जिल्लाय् नं जनगणना जूगु दु । महाकाली खुसिया मुहान काली खुसिया पूर्वय् लाःगु कुटी, गुँजी, नावी, कालापानी दकभनं हे जनगणना जूगु दु । थिपिं थाय्त दक्को नेपाःया राज्य प्रशासनदुने हे खः । नेपालं हे शासन यानाच्वंगु थाय् खः । 

भारतं गुवले अतिक्रमण यात ? 

बि.सं. २०१९ (सन् १९६१) सालं भारत व चीनया दथुई तःधंगु युद्ध जुल । चीनया फौजं दिल्लीहमला याईगु हल्ला जुल । चीनं दिल्ली वनेत लिपुलेक भंज्याड्ड जुयाः वनेमाः । विकट पहाडीभूभाग जूगुलिं मेथासं वने सम्भव मजू । चीनयात पनेगु खःसा लिपुलेक भंज्याड्ड कब्जायायेमाः । भारतं जुजु महेन्द्रयाके नेपाल दुहांवेगु अनुमती प्mवन । भारतयात आपत् जूगु इलय् जुजु महेन्द्रं अनुमति बिल । भारतिय फौज काली खुसिया पूर्वय् नेपालय् दुहांवल लिपुलेक भंज्याङकब्जय् यात । चीनया फौजयात भंज्याङ्गे पनाबिल । युद्ध क्वचाल । तर भारतिय फौज लिहांमवन । थुगु कथं भारतिय फौजी अतिक्रमण बि.सं. २०१९ (सन् १९६१) निसें जुलधायेमाल । आःजूवले काली खुसिया पूर्वय् लाःगु लिपुलेक भारतयागु खः धैबिल । भारतं खःधाय्वं तुं भारतयागु जुईला ? 

भारतं थःगु खः धैगु क्यनेत छु छु यात ? 

लिम्पिया धुरां पिहां वैच्वंगु महाकालीया मुहान काली खुसियात काली खुसिमखु धैविल । भारत व नेपाल यागु अन्तर्राष्ट्रिय सिमाना यात थः यस्से पूर्वय् लिपुलेक तक सारय् याय्गु कुतःयात । लिपुलेकं पिहांवैच्वंगु खुसिहे काली खुसि खःधैगु क्यनेत कालापानीया पूर्वपाखे पहाडयाक्वसं काली द्यःया देगः दय्कल । पुखूली मूलया लः मुंका तल । पुखूलिं पिहांवःगु लःयात धःम्हुयाः लिपु खुसी जुकातल । थुकियात हे काली खुसिया मुहान धायेगु यात । मूलया अथेहे ३० मिटरदक्षिणय् लाःगु थाय्यात भारत व नेपालया सिमाना धाय्गु यात । थ्वला मचा म्हितेथें जुल । लिपुलेकपाखें पिहांवैच्वंगु खुसि महाकाली खुसिया मुहान काली खुसि मखु । लिपुलेकया पश्चिमपाखे लाःगु लिम्पिया धुरां पिहांवैच्वंगु खुसि हे काली खुसि खः । सन् १८१६ सुगौली सन्धी लिपापिहांवःगु बृटिश भारतयागु आधिकारिक नक्साय् लिम्पियाधुरां पिहांवैच्वंगु खुसियात स्पष्ट कथंकाली खुसि धका बाँलाक च्वैतःगु दु । लिपुलेकं पिहांवैच्वंगु खुसि महत्वपूर्ण मजुगुलिं नां हे च्वैतःगु मदु । सन् १८५६ तक पिहांवैच्वंगु आधिकारिक नक्साय् लिम्पियाधुरां पिहांवैच्वंगु खुसियात कालीखुसिधका बांलाक च्वैतःगु दु । थ्व सत्य तथ्ययात सुनांनं हिले फैगु खँहे मदु । महाकाली खुसियामुहान, लिम्पिया धुरां पिहांवैच्वंगु खुसि हे खः । थ्वहे सक्कलि काली खुसि खः । लिपुलेकं पिहांवैच्वंगु खुसि सक्कलि काली मखु, नक्कली काली खः । लिम्पिया धुरां पिहांवैच्वंगु कालीखुसि, अले काली खुसिया पूर्वय् लाःगु लिपुलेक भञ्ज्याङ नेपाःयागु खः ।

जल विज्ञानयागु सिद्धान्त कथंनं लिम्पियाधुरां पिहांवैच्वंगु खुसि हे महाकालीया मुहान खुसि खः । जल विज्ञानयागु सिद्धान्त कथं खुसिया मुहान खुसि धैगु मेगु कचा खुसि सिवें ताःहाकजुई, मेगु कचा खुसि सिवें लःनं यक्व दई, मेगु कचा खुसि सिवें कचामचा नं यक्व दई । लिम्पियाधुरां पिहांवैच्वंगु खुसि लिपुलेकं पिहांवैच्वंगु खुसिसिवें ताःहाक, लःनं यक्व दु, कचामचा नं यक्वदु । खँय् भाय्या छगू उखान दु, ‘ढांटेको कुरा काटे पनि मिल्दैन’ ।

झीसं बांलाक सिल, लिम्पिया धुरां पिहां वईच्वंगु खुसिहे महाकाली खुसिया मूहान खः,नेपालयागु खः । महाकालीया मुहान काली खुसिया पूर्वय्लाःगु लिपुलेक भंज्याङ नेपालयागु खः । काली खुसिंनिसें लिपुलेक भंज्याङतक भारतं अतिक्रमण यानातःगु ३७२ किलोमिटर भूभाग नेपालयागु खः ।