- संघरत्न शाक्य

थौं स्वयाः १८७ दँ न्ह्यः सन् १८२८ मे महिनाया ८ तारिक खुनु स्वीजरल्याण्डया जेनेभाय् छम्ह मचा बुल । गुम्हसिया नां हेनरी ड्यूना खः । वहे मचा लिपा वनाः सन् १८६३ अक्टोवर २६ य् विश्व रेडक्रस अभियानया संस्थापक जूवन । 

हेनरी ड्यूना छम्ह धनी व्यापारीया काय् खः । वय्कःया जीवन व्यापारिक वातावरणय् ब्वलंगु खः । लिसें अबुयात ग्वाहालि यानावयाच्वंगु खः । इलं लाःबलय् बुखँपतिइ युद्धया बुखँत नं ब्वनेगु याः । युद्धया बुखँतपाखें वय्कः तसकं विचलित जुयादी । बौ व ककापिं युद्धया हुनिं ब्यापारय् जुइगु नाफा नोक्सानपाखें खँ ल्हानाच्वनी । थुज्वःगुली ध्यान मबीगुलिं इलय्ब्यलय् ब्वः नं फइ । गुबं वय्कः ३१ दँय् थ्यन, अबुं छगू महत्वपूर्ण ज्या लःल्हात । अल्जेरियाय् कःनि मिल स्वनेगु, अल्जेरियाय् जग्गा कायेत नेपोलियन तृतीययात नाप लाये माल । उबलय् नेपोलियन तृतीय फ्रेञ्च व इटालिएन सेनाया प्रमूख खः व अष्ट्रियालिसेया ल्वापुइ व्यस्त जुयाच्वन । फ्रान्स व अष्ट्रिया दथुया युद्ध, इटलीइ जुयाच्वंगु खः । नेपोलियन तृतीय, इटलीयात अष्ट्रियाया ल्हातं त्वःतकेत स्वयाच्वंगु खः । थुज्वःगु इलय् नं नेपोलियनयात नाप लानाः त्वःतेगु अठोट यानादिल । सल्फेरिनो धइगु थासय् युद्ध न्ह्यानाच्वंबलय् हे वय्कः इटलीया क्यास्टिलियोन धइगु शहरय् थ्यंकः वल । 

सन् १८५९या जुन महीनाया २४ तारिख खुनु युद्ध दित व नेपोलियनयात नाप लायेत हेनरी ड्यूना सल्फेरिनोया लँ जुयाः व जक वःगु खः । मानव चित्कारत एक्कासि वयागु न्हाय्पनाय् न्यात । अइया, आथ्थू, उफ् लःलः थुज्वःगु कोलाहल खँग्वलं वयागु मानसपटलय् भुखाय् ब्वयेकल । उबलय्तक उगु युद्ध क्षेत्रय् पीद्वः मनूत सीगु व द्वलंद्वः मनूत घाःपाः जुइधुंकूगु खः । असक्त लंगडा, लूला, काना जुयाः दयाच्वंपिं घाईते सैनिकत, वेपरवाह व उपचार मदयाः अथें अथें सिनाच्वन । उपिं सिपाहीपिनिगु उगु विभत्स लू, तातापाक्क तायेदयेक हालाच्वंपिं, घाःपाः जूपिनिगु उगु करुण चित्कारत उखेंथुखें थ्वयाच्वन । लू तसकं हे हृदय विदारक खः । ग्वाहालि फ्वंपिं यक्व दु । तर ग्वाहालि याइपिं सुं मदु । वया नुगलय् तःधंगु घाः लात । 

हेनरी ड्यूनां थःगु फुक्क ज्या ल्वःमंकल । मानवताया पुकारत वयागु मानस पटलय् थ्वल । वयाके प्राथमिक वासःया ज्ञान दु । लिक्कसंया गामय् वनाः गांयापिंके मद्दतया निंतिं ग्वाहालि फ्वन । जःखः गांया मनूतय् तकं ग्वाहालि कयाः घाःपाः जूपि सैनिकतय्गु उपचारय् व्यस्त जुल । लिच्वःकथं थः व गांयापिनि ग्वाहालिं यक्व घाःपाः जूपिनि ज्यान बचय् यायेत ताःलात । सल्फेरिनोया उगु दुःखद युद्धत क्वचाल, तर हेनरी ड्यूनाया नुगलय् लाःगु उगु लू महू । उगु घटनां वय्कःया जीवनय् तःधंगु ह्यूपाः हयाबिल । थःगु व्यक्तिगत जीवन व उन्नतीयात तकं तिलान्जली बियाः मानव मात्रया सेवाय् जीवन बितय् यायेगु संकल्प यात । 

युद्ध पीडितपिनिगु सेवाय् सम्पूर्ण शक्ति व सम्पति छ्यलेगु क्वःछित । युद्ध पीडितपिनिगु लागि निता खँत मालीगु वाः चायेकल । 

“घाःपाः जूपिनिगु ग्वाहालिया निंतिं अन्तर्राष्ट्रिय समिति” (International Committee for Relief to the Wounded‘) व उगु समितियात अन्तर्राष्ट्रिय मान्यता गुकिं युद्धया क्षेत्रय् घाईते व पीडितपिन्त सेवा प्रदान याये फयेमा ।

थ्व निता खँय् विश्वया ध्यान आकर्षित यायेत सल्फेरिनोया लुमन्ती धइगु सफू च्वल । उगु सफुतिइ वय्कलं युद्ध क्षेत्रया यथार्थता व विभत्स रुपया खुले जुयाः बर्णन यात । वय्कःया उगु सफुतिं सन् १८६२ स पूर्णता काल । ड्यूनाया उगु सफुतिं खूव प्रशंसा काल । यक्वसिनं युद्धया विनासकारी लिला बारे ज्ञान काल । थुगु ज्याय् नर्स सुश्री जेनीया भूमिका तसकं हे महत्वपूर्ण जुल । निम्हेसियां धर्म छगू हे खः । उगु धर्म खः पीडित मानवया सेवा । जाँ हेनरी ड्यूनाया उगु ज्यायात ग्वाहालि यायेत प्यम्ह महत्वपूर्ण मनूत न्ह्यज्यात । सर्वश्री, गुस्ताभ मोनिएर, जनरल जी.एच. डयूफ, डा.लुई एप्पिया, डा.थियोडोर मोनिएर । वय्कःपिनिगु ग्वाहालि महत्वपूर्ण सावित जुल । यक्व संघर्ष लिपा सन् १८६३ अक्टुबर २० य् छगू अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलन सःतल । गुकी १६ देय्या प्रतिनिधिपिसं ब्वति काल । उगु हे सम्मेलनपाखें रेडक्रसया जन्म जुल । वधुंकाः तुरुन्त हे स्वीस सरकारं कुटनैतिक सम्मेलन सःतल । सम्मेलनय् उपस्थित प्रतिनिधिपिनिगु सर्वसम्मतिपाखें तुयू भुमिइ ह्याउँगु क्रस दय्काः रेडक्रस चिन्हया रुप बिल । थ्व चिन्ह स्वीस झन्डाया ठीक अःखः दयेकूगु खः । उगु सम्मेलनया निदँ लिपा सन् १८६५ स रेडक्रसया सात आधारभूत सिद्धान्तत मानवता, निष्पक्षता, तटस्थता, स्वाधिनता, एकता, ऐच्छिक सेवा, विश्वव्यापकता प्रतिपादित जुल ।

सन् १९०१ य् जाँ हेनरी ड्यूनायात वय्कःया ज्या व शान्तिया लागि नोवेल पुरस्कारपाखें बिभूषित यात । युद्धय् मानवीय ज्या व समझदारीया विकास व सेवाया कदर कथं अन्तर्राष्ट्रिय रेडक्रसयात स्वक्वःतक नोवेल पुरस्कारं सम्मानित यात । हाल रेडक्रस, रेडक्रिसेन्ट व रेडक्रिष्टलया नामं १९५ देशय् स्वयंसेवीपिसं सेवा प्रदान यानाच्वंगु दु । 

वि.सं. १९९० साल बैशाख महिनाय् सेतो दरवारय् मिं नल । मि स्यायेगु संयन्त्र मदुगुलिं मि स्यायेत यक्व मेहनत यायेमाल । थुकिं राज्यं उद्धारया लागि छुं यायेमाःगु बाध्यता सृजना यात । उगु हे इलय् तत्कालिन श्री ३ जुद्धशम्शेरं मिं नइगुपाखें जुइगु मानवीय क्षतियात म्हो यायेत जुद्धबारुणया स्थापना याःगु खः । वधुंकाः बि. सं १९९० साल माघ २ गते नेपालय् वःगु ८.४ रेक्टर स्केलया तःभुखाचपाखें यक्व क्षति जुल । उगु भुखाचं ८५१९ म्ह मनुखं ज्यान तंकेमाल । उगु इलय् येँया जनसंख्या निगू लखया हारारीइ दुगु खः । भुखाचं जूगु क्षति व पीडितपिन्त उद्धार याये माल । विपत्ति व प्रकोपया अवस्थाय् तत्काल मानवीय उद्धार यायेत तत्कालीन श्री ३ सरकारं “भुखाय् सेवा दल” व “महाराजा सेवा संघ”त स्वनाः मानवीय विपत्तियात म्हो यायेत ज्या न्ह्याकल । तत्कालिन श्री ३ बडामहारानीया लिसें माईली कान्छी महारानीपिसं तकं प्यंगू लखया कोष स्वनाः भुखाय् पीडितपिन्त त्यासा ग्वाहालिया व्यवस्था यानाः पुनर्वास व्यबस्था यानाबिल । अनंलिपा तत्कालिन सरकारं भुखाय् पीडित व्यक्तिपिनिगु ऋण तमसुकत मुंकाः येँया न्हूसतकया भूगोलपार्क नामाकरण यानाः उकिया दुने तमसुकत ल्हाकाः त्यासा माफ यानाः पीडितपिन्त राहत ब्यूगु खः । थुकथं तत्कालिन सरकारं अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग मदयेक नं याःगु ग्वाहालि विश्वन्यंक व्यापक प्रचार जूगु खः, व संस्थागत विकासया अवधारणा शुभारम्भ जुल ।

वि. सं १९९३/९४ य् बझाङ्गी राजा पृथ्वीबहादुर सिंहं इथियोपियाय् युद्ध पीडितपिनिगु लागि रेडक्रस अन्तर्राष्ट्रिय समितिपाखें  सेवा प्रदान यानादीगु खः । थुगु ज्याया निंतिं वि. सं १९९४ कात्तिक १२ स जर्मनया महाबाणिज्यदूतं येँ वयः श्री ३ जुद्ध शम्शेरयात “स्टार अफ जर्मन रेडक्रस” व प्रधानसेनापति पद्य शम्शेरयात “अर्डर अफ दि जर्मन रेडक्रस” पदक लःल्हाःगु खः । निगूगु विश्व युद्धय् बम पीडित लण्डन निवासीपिनिगु निंतिं जुद्ध शम्शेरं छगू लख, वया रानीपिनिपाखें १ लख १० द्वः पाउण्ड व भारत भ्रमणया अवसरय् बेलायती व चिनिया रेडक्रसयात ५० द्वः लःल्हानाः रेडक्रसया सेवा अभियानय् नेपाःया नां नं दुथ्याकेत ताःलात । न्हापांगु व निगूगु विश्वयुद्धय् बेलायती सेनापाखें लडाईँस ब्वति कयाः घाःपाः जूपिं सेनातय्त रेडक्रसपाखें ब्यूगु सेवा व लडाईँलिपा नेपाः वयाः रेडक्रसपाखें वःगु सेवाया प्रचार प्रसार जूगलिं वि.सं १९९४ मंसीर २५ गते फिनिस रेडक्रसपाखें तत्कालिन वडामहारानीयात “फिनिस रेडक्रस” पदक प्रदान याःगुलिं नेपालय् रेडक्रस नांया विजारोपण जुल । तर रेडक्रसयात उगु इलय् संस्थागत याये मफुत । नेपालय् नं रेडक्रस संस्था स्थापना जुइमाः धइगु मान्यतायात मूर्तरुप बीत २०१३ सालय् जूगु न्हापांगु कुतः असफल जुल । वि.सं २००४ सालय् स्थापित परोपकार संस्थायात हे रेडक्रसया रुपय् मान्यता बीत रेडक्रसया अन्तर्राष्ट्रिय समितियात अनुरोध याःगु खः । तर उकिया निंतिं परोपकारं आवश्यक शर्तत पूवंकेमाःगु जुल । तर उगु परोपकारयात मान्य मजुल । थ्वहे दथुइ बेलायतय् अध्ययन यानाच्वंम्ह डा. जयनारायण गिरीं बेलायतय् रेडक्रसं यानाच्वंगु मानवीय सेवात प्रति आकर्षित जुल । अन रेडक्रसया स्वयम्सेवीपिसं असहायपिन्त यानाच्वंगु ग्वाहालि, बिरामीपिं ज्वनाः ब्वाँय् वनाच्वंगु एम्वुलेन्स, विपत्तिइ लाःपिं मनूतय्गु उद्धार, थुज्वःगु ज्याप्रति वय्कः यक्व प्रभावित जुयादिल । नेपालय् जुइगु गुगुं नं दुःखदायी घटनायात ग्वाहालि यायेत बेलाइतय् थें हे थःगु देय् नेपालय् नं रेडक्रस स्वनेत थः पासा व तत्कालिन स्वास्थ्य मंत्री डा. नागेश्वर प्रसाद सिंहयात पौपाखें प्रेरित यानां च्वनादिल । थः नेपाः लिहाँ वयेधुंकाः रेडक्रस स्वनेत तदरुकता क्यनाः न्ह्यचिलादिल, लिच्वःकथं २०२० साल भाद्र १९ गते सिंहदरवारया कैलास बैठकय् तत्कालिन स्वास्थ्य मंत्री डा. नागेश्वर प्रसाद सिंहया सभापतित्वय् च्वंगु बैठकपाखें स्वर्गीय अधिराजकुमारी श्री ५ प्रिन्सेप शाहया अध्यक्षताय् नेपाल रेडक्रस सोसाइटी २१ सदस्यीय तदर्थ समिति गठन जुयाः रेडक्रसया स्थापना जुल । अन्तर्राष्ट्रिय रेडक्रसया स्थापनाया छगू शताव्दी लिपा नेपालय् मानवतावादी विश्व संस्था रेडक्रसया राष्ट्रिय सदस्यया रुपय् १९६३ सेप्टेम्वर ४ य् नेपाल रेडक्रस सोसाइटी पादुर्भाव जुल । थुकियात मान्यता बीकेत ७ फरवरी १९६४ य् श्री ५ या सरकारपाखें जेनेभा लोक सम्मतिइ हस्ताक्षर यानाः विधिवत रुपय् व १ अक्टोवरय् ICRC पाखें मान्यता काल । थुकिया ल्यू हे लिग अफ रेडक्रसया दुजः जुल । थुकथं नेपालय् रेडक्रस स्वनेज्या जुल व रेडक्रसया मानवीय अभियान न्ह्यात ।

सन् १९६४ मे ८ खुनु मदयेधुंकूम्ह जुजु महेन्द्र त्रिपुरेश्वरय् च्वंगु ज्याकुथिइ सवारी जुयाः पीडित मानवया लागि रक्तदान यानाः रेडक्रसया रक्तदान अभियानया शुभारम्भ यानादिल । नेपाल रेडक्रस सोसाइटीया विकासय् थप आयामया रुपय् हाकनं  महेन्द्रपाखें संघीय गणतन्त्र जर्मनीया राजकीय भ्रमणया झ्वलय् नेपाःयात प्यंगः एम्बुलेन्स उपहार कथं वःगु खः । उगु एम्बुलेन्स रेडक्रसयात हस्तान्तरण यानाः एम्बुलेन्स सेवायात तकं न्हू अध्याय तनाबिल ।

२०३२ साल कार्तिकय् येँया ह्युमत खोल्चापाखाय् थाय्थासय् जमिन भासय् जुल । लिपा अनयापिन्त टेकूपाखें कालिमाटी वनेगु लँया सिथय् उत्तरपाखे पाल ग्वयाः राहत बीगु ज्याय् रेडक्रसया पदाधिकारी व स्वयंसेवीपिनिगु सकृय सहभागिता जुल । पीडितपिन्त कम्बल, लं व दुरु इनेगु ज्या जुल । लिसें मेमेगु संघ संस्था व निकायपाखें वःगु खाद्यान्न व राहत सामाग्रीया उचित वितरण व्यबस्था, अस्थाई शिविरया सञ्चालन, मेमेगु ग्वाहालि निकायलिसे समन्वय ईत्यादी ज्या रेडक्रसं हे न्ह्याकल । थ्व झ्वः स्वलातक न्ह्यात । थुकथं प्रत्यक्ष रुपय् सर्वसाधारणया दथुइ वनाः सेवा प्रदान यायेगु ज्या न्ह्यात । २०४५ साल भाद्र ५ गते वःगु भुखाचं देय्या थीथी ब्वय् जनधनया नोक्सान जुल । ख्वपय् प्यम्ह, धरान व मेमेथाय् यानाः ७२१ म्ह मनुखं ज्यान तंकल । थुज्वःगु कन्नाचायापुगु घटनातसें झीत तारन्ताः दुःख बियाच्वंगु दु । खुसिबाः, चलः, मिं नइगु व महामारीया यक्व जोखिम दुगु झीगु देसय् नकतिनि वःगु ग्यानापुगु तःभुखाचं देय्या जनतातय्त ग्याःचिकु ब्वलंका ब्यूगु दु । हुनत प्राकृतिक भू–बनोट व भूकम्पविद्पिनिगु पूर्वानुमान कथं येँ उपत्यका व नेपाःया मेमेगु भूभागत भूकम्पीय दृष्टिकोणं अति हे खतरापूर्ण जूगु धाःगु खः । भूगर्भविद्पिनिगु धापुकथं भारतेली भूखण्ड व तिब्बेती भूखण्डया विशाल पातात नेपाःया पहाडलिसे स्वानाच्वंगु जूगुलिं थ्व निगुलिं भूखण्डतय्गु हलचलं नेपालय् तःधंगु भुखाय् ब्वइगु जूगुलिं बैज्ञानिकपिनिगु ठहर दु । प्रत्येक दिं यक्व ल्याखय् चिचीधंगु भुखाय् ब्वयाच्वंगु दु । नेपाःया इतिहास स्वयेबलय् तःधंगु चीधंगु भुखाय् ब्वःगु यक्व दसुत दु । प्रत्येक ८० निसें १०० दँया इलय् ततःधंगु भुखाय् ब्वःगु इतिहास झीगु न्ह्यःने दु । बि. सं. १९९०य् ब्वःगु तःभुखाय्या ८२ दँ लिपा वःगु भूखाचं हाकनं छक्वः झीगु जनजीवनयात तहस नहस दयेका ब्यूगु दु । देश कोलाहलय् दुबय् जूगु दु । प्रत्येक पल दर व त्रासं गुम्सय् जुयाच्वंगु दु ।

(च्वमि नेपाल रेडक्रस सोसाइटी येँ जिल्ला शाखाया पूर्वमन्त्री खः)