वि.सं. २००७ सालय् नेपाल निरंकुश राणातन्त्रं मुक्त जुल । प्रजातन्त्र वल । थ्व नेपाली जनताया लागि तःधंगु ऐतिहासिक घटना जुइ । नेपालय् एकतन्त्री राणा शासन क्वथलेत यक्व कारणतसें योगदान बी । धाइ वि.सं. १९९० सालया महाूकम्प नं राणा शासनया अन्त यायेत तःधंगु पृष्ठभूमि जुयाब्यूगु दु । १९९० सालया महाभूकम्पय् जनताया साधारण छेँत जक मखु राणातय् भव्य महलत नं दुनी । चकनाचुर जुइ । प्रकृतिं उबले सन्देश बी, प्रंकृतिया न्ह्यःने सकलें समान । बराबर । महल व सुपौ दथुइ भेद प्रकृतिं याइमखु । भव्य महल, जुजु धकाः प्रकृतिं बाँकी तइमखु । खतुं उबलय् प्रकृतिं माइकिंक यानाः प्रचार याःगु खँ मखु थ्व । तर थ्व हे अर्थ दुगु ज्या यानाः क्यनी । स्पष्ट यानाबी ।

उबलेया शासक राणात । शक्ति, धनं मत्तपिं । थःगु निरंकुश सत्ताप्रति गर्व याइपिं । थःत जन्मजात शासक खंकीपिं । थुज्वःगु विश्वास, अभिमानं जनतायात इमिसं सल गयेकी । जब १९९० महाभूकम्प जुइ । इमिसं खनी इमिगु अभिमान, सत्ता प्राकृतिक मखु । प्रकृतिया न्ह्यःने इपिं विशेष मखु । प्रकृतिं जनसाधारण व राणा शासक दथुइ भेद याइमखु । राणातसें जब प्राकृतिक प्रकोपया भाय् थुइ, इमि मनोबल दुनें दुनें गिरे जुइ । इमिगु अभिमान धलमलय् जुइ । अथेहे जनतां ‘महाराज’ धायेका च्वंपिं शासकत ‘विशेष’ मखु । प्रकृतिं इमित मुलैजा याइमखु । थ्व सन्देश जनतां नं काइ । महाभूकम्पं राणा शासकत नं सामान्य जनता हे खः, विशेष मखु धइगु सत्य तथ्य उलाबी । महलत भिखाछेँ थें दुंगु घटनां थ्व स्पष्ट यानाबी । जनताया राणा विरोधी आत्मबल बल्लाइ । जनता राणातय् कथित विशेष अधिकारयात अन्त यायेत उत्प्रेरित जुइ । शासकतपाखें भूकम्प पीडिततय् नामय् जूगु आर्थिक चलखेल, दोहनं नं आम जनता असन्तुष्ट जुइ । १९९० महाभूकम्प पिनें प्राकृतिक प्रकोप खयां नं थ्वं देशया राजनीतिक क्रान्ति हयेत योगदान बी । जनतायात थ्वं दार्शनिक, राजनीतिक, दृष्टिं नं चेतनशील याइ । प्रजातन्त्रया निंतिं न्ह्यायेत अभिप्रेरित याइ ।

ठीक १९९० सालय् थें २०७२ वैशाख १२ गते नं महाभूकम्प जुइ । मदिक्क पराकम्पत वइ । भुखाचं प्रभावित जिल्लाय् अकल्पनीय क्षति याइ । राजधानीयात भग्नावशेषय् परिणत याइ । पहाडी बस्ती, स्वनिगः जःखःया प्राचीन गांत नं करिब करिब स्वाहा जुइ । नेपालय् थ्व महाभूकम्पं गुज्वःगु क्षति जुल, यात थुकिया लेखाजोखा यायेफइ मखुनि । महाभूकम्प थौं प्राकृतिक प्रकोप ला जरुर  खः । तर गुलि नं क्षति जुल थुकिया दोष महाभूकम्पयात जक बी मज्यू । दोष महाभूकम्पयात बियाः आम जनतां मन तयाच्वनीगु खःसा नेपाः, नेपाली जनतां न्हूगु जीवन, नवनिर्माण याये सम्भव जुइमखु । हानं अन्धकारय् दुनाच्वने माली । तनाच्वनेमाली ।

देश बांलाकेत राजनीतिक व्यवस्था, राजनीतिक नेतृत्व, सुशासनया तःधंगु भूमिका दइ । तर देशया थौंतक राजनीतिक इतिहासय् देशं राजनीतिक नेतृत्व व सुशासन गुबलें अनुभव यायेमफुत । थ्व व धकाः व्यक्ति विशेषया नां कायेगु खँ मखु । यथार्थय् नेतातसें देशयात थौंया स्थितिइ थ्यंकूगु खः । तर दोष फुक्क थौं महाभूकम्पं फयाबिल । देशय् स्थानीय चुनाव मजुल, स्थानीय विकासयात खेलाँची खंकल । देशय् नवमहाराजातय् उदय जुल । ततःखाःगु छेँ दनेगु होडबाजि हइबिल । अन्धाधुन्ध भ्रष्टाचार यायेगु छूट बिल । ज्यू–मज्यूया निमयात च्यूताः मतल । राजनीतिक नेतातसें देशया नियम पालन याकेगु मस्वल । नियम भंग याःपिंत प्रश्रय बिल । चाः, फयया प्रकृतियात च्यूताः मतल । प्राविधिक अनुशासनया उल्लंघन यात । ततःखाःगु छेँ दयेकेगु, शान क्यनेगु, श्रेष्ठताया दम्भ क्यन ।

भूगर्भविदतसें धयाच्वंगु दु, उपत्यकाय् छेँया निर्माण यायेत चाया परीक्षण अनिवार्य जुइ । अथेहे छेँया संरचनाविज्ञतसें धाइ छेँया संरचनाया निर्माण ज्याय् आधारभूत नियमलिसें गुबलें सम्झौता याये दइमखु । तर नेपालय् छेँया निर्माण याइपिं प्राविधिक अनुशासनय् च्वनेम्वाः । गगनचुम्बी छेँत दयेकी । विशाल भवनत थनी । मखुगु मज्यूगु यानाः धन आर्जन याइ । महल, भवनतय् स्वामि जुइ । इमि ल्यूने राजनीतिक नेतातय् धाप दइ । स्वार्थ दइ । थौं अधिकांश सरकारी भवन असुरक्षित जुइ । राजनीतिक शक्तितय् पालनपोषणय् ठेकेदारतसें सरकारी निर्माण ज्याय् थःगु निर्मम स्वार्थ छ्यली । देशय् यःम्हेस्यां यःयःथें यायेगु छूटया कारणं जूगु अनियमितता, भ्रष्टाचारयात थौंया महाभूकम्पं छर्लङ्ग यानाब्यूगु दु ।

 थ्व महाभूकम्पं झीत ब्यूगु तःधंगु राजनीतिक चेतावनी जुइ । यथास्थितिया राजनीतिं जनतां अझं विपद फयेमाली । महाभूकम्पं जनतातय् चेतना थनेत स्वइ । महाभूकम्पं स्यंगु थ्व राजनीतिक पाठयात थौं जनतां थुइकेमाः । नवनिर्माणया खँ वइ । देशया नवनिर्माण जक मखु । नवनिर्माण धइगु जनचेतनाया न्हूगु धाः नं खः । आः देशया नवनिर्माणय् महाभूकम्पं थंगु जनचतेनां हस्तक्षेप यायेमाः । छम्ह ग्रीक राजनीतिक दार्शनिकं धाइ, “जनता गुज्वःपिं उज्वःगु हे सरकार दइ । वइ ।” अर्थात् जनतां थःत कमजोर तायेकल कि उज्वःगु हे ठग सरकारया बोलबाला जुइ । न्हूगु जनचेतनाया लहरं जक सुथांलाःगु राजनीतिक नेतृत्व सम्भव जुइ ।

–०–