बिजय कृष्ण श्रेष्ठ

संसारय् दकलय् बांलाःगु शासन व्यवस्था प्रजातन्त्र हे खः धाइ । अथेजूगुलिं विश्वया आपालं देसय् थ्वहे व्यवस्था दु, गनं निरंकुश शासकत दु, इमिसं नाटक यानाः नं प्रजातन्त्र धकाः हे ब्वयेत स्वइ ।
विश्वय् ला न्हापा जुजुं हे शासन याइगु खः । फुक्क अधिकार जुजुयाके हे जुइगु । उकिं न्यायकर्ता, प्रजापालक, दयानिधान, सूरवीर, संग्राम विजयीया रुपय् जुजुया हे गुणगान जुइगु । राजतन्त्रयात हे सैद्धान्तिक रुपं पाय्छि धकाः धायेगु ज्या खास मजू ।

बांलाःम्ह जुजु जूसा जनतां सुख सीगु, बांमलाःम्ह वा क्रूर लात धायेवं जनतां दुःख सीगु जूगु नितिं जनता बांलाम्ह जुजु जुइमाः धइगु पक्षय् दु । व्यवस्थाय् गुगुं कथं न्ह्यसः मदु । अथेहे पुलांगु सफुती नं जुजुया कर्तव्य, कर्म आदिया ख दु । पश्चिमय् इटलीया मकिया बेली धाःम्हेस्यां चाहिं जुजुयात हे पाठ स्यनेगु ल्याखं जुजुं गुज्वःकथं शासन यायेमाः धकाः च्वल ।
झीथाय् भारदारतसें षडयन्त्र यानाः छम्ह जुजु हिलीगु याः । भारतदात नं पक्ष विपक्ष जुयाच्वनी । तर बेलायतय् धाःसा अनया जुजु व सम्भ्रान्तवर्गया दथुइ ल्वापु जुल । सम्भ्रान्तवर्ग जुजुया विरुद्ध विद्रोहय् कुहा“ वल व सन् १२१५ स म्याग्नाकार्टा जारी याकल । थनं हे प्रजातन्त्रया इतिहास शुरु जूगु खः ।

बेलायतय् सन् १६८८ स जूगु गौरवमय क्रान्ति लिपा तयार याःगु ‘बिल अफ राइट्स’ नं प्रजातन्त्रया विकासया झ्वलय् मेगु ईल्वहं खः । वयांलिपा हे बेलायतय् तोरी व ह्विग नांगु निगू पार्टी गठन जुल व दलीय प्रणालीया सुरुवात जुल । अनंलि सन् १९२१ स वाल्पोल धइम्ह प्रधानमन्त्री जुल व मन्त्रिमण्डलीय प्रणाली सुरु जुल ।
थ्वयांल्यू सन् १७७६ जुलाई ४ स अमेरिकाय् स्वतन्त्रताया घोषणा जूगु व सन् १७८९ स जूगु फ्रान्सया क्रान्ति नं प्रजातन्त्रया जग हे खः ।

प्रजातन्त्र धइगु छु खः धायेबलय् मनूतसें निर्वाचित सरकारपाखें देय् न्ह्याकेगु यात थुइकी । तर थ्व बाहेक व्यक्तिगत स्वतन्त्रता व मौलि हक, शक्ति पृथकीकरण जुयाः व्यवस्थापिका कार्यकारिणी व न्यायपालिका अलग अलग जुइगु व्यवस्था यात प्रजातन्त्र धकाः थुइकेगु याः । प्रजातन्त्रय् नं बेलायत, भारत थुज्वःगु संसदीय प्रणाली, अमेरिकाय् थुज्वःगु कार्यकारिणी राष्ट्रपतिया प्रणाली व फ्रान्स थुज्वःगु शक्तिशाली मन्त्रिमण्डलीय प्रणाली आपाः चर्चाय् दु ।

राजतन्त्र सामन्तवादी युगया खँ खःसा सामन्तवादया थाय् पूजीवादं काःबलय् राजतन्त्रया थासय् प्रजातन्त्रया विकास जुल । वयांल्यू प्रजातन्त्र विकास मजूसे नव धनाढ्य वर्ग अर्थात् बुर्जुवात शासक जूवल । थुकिं यानाः विशेष यानाः ज्या यानाः नयेमाःपिं वर्गया तःधंगु शोषण जुल ।
थ्व स्थितिइ फुक्कं आर्थिक रुपं समानताया चिन्तन नं सुरु जुल । थुकी टमस मोरया यूरोपिया व तमाज्जो कम्पान्नेल्लाया सूर्यनगरी थुज्वःगु तःमि चीमि मदुगु समाजया चिन्तन व कल्पना यानाः सफूत पिदन धाःसा बेलायतय् सर रबर्ट ओवेनं उकथंया छगू कम्यून हे दयेकेगु नं स्वत ।

थ्वयांलिपा कार्ल माक्र्स व फ्रेडरिक एंगेल्सं जानाः सन् १८४८ स कम्यूनिष्ट पार्टीया घोषणा पत्र पिकयाः थुकथंया साम्यवाद कल्पना यायेगु वा व्यक्तिया इच्छाय् दयेकेगु जक मखु, वास्तविक रुपय् हे धर्तीइ दइ धकाः धयादिल । थ्वयां लिपा सन् १८७१ स पेरिसया मजदूरतसें नगर क्षेत्र कब्जा यानाः पेरिस कम्यून दयेकल, गुगु जबर्दस्त दमन लिपा क्वःदल ।
तर सन् १९१७ या बोल्शेभिक क्रान्तिं रुसय् लेनिनं राज्यसत्ता स्थापना यानाः न्ह्यात । थुकियात समाजवादी धाल । साम्यवादी सिद्धान्तकथं क्षमताकथंया ज्या व आवश्यकताकथं ध्यबा दइगु जूसा साम्यवाद धाइ । तर अनया व्यवस्था उखेपाखे वनेगु धकाः वयां छगू त्वाथः क्वय्या समाजवादी व्यवस्था धकाः धाल । रुस विश्वय् हे शक्तिशाली देय्या रुपय् उदय जूबलय् नं थुगु व्यवस्था स्थापित जूवंगु प्रजातन्त्रया समानान्तरया व्यवस्था जूवल । थ्वयां लिपा सन् १९४९ या चीनया मुक्तिं नं थुकी ग्वाहालि जूवन । माक्र्सया व्याख्याकथं औद्योगिक देसय् जक समाजवादी क्रान्ति जुइफइगु जुल । तर चीन थुज्वःगु ल्यूने लाःगु देसय् मजदूर किसानया एकताय् विदेशी दलाल पूँजीपतिया विरोधी स्वदेशी पूँजीपति, राष्ट्रवादीतय् नं ग्वाहालि यायेगु क्रान्तियात नौलो जनवाद अर्थात् न्हूगु प्रजातन्त्र धकाः नं धाल ।

 " नौलो जनवाद अर्थात् न्हूगु प्रजातन्त्र धकाः नं धाल "

झीथाय्या मनूतसें प्रजातन्त्रयात न्ववाये दुगु तर नये मदुगु व्यवस्था धायेगु अले साम्यवाद, समाजवादयात न्ववायेमदइगु तर नये खनीगु व्यवस्था धकाः नं थुइकल, थुइका वल । थथे हे जूगुलिं खय्माः नेपालय् बीपी कोइरालापिसं प्रजातान्त्रिक समाजवाद धकाः राजनीतिक क्षेत्रय् प्रजातान्त्रिक व्यवस्था नालेगु तर अर्थतन्त्रय् समाजवाद नालेगु धकाः नं धाल ।
अले हानं सोभियत संघ व पूर्वी यूरोपय् समाजवादी धाःगु सत्ता क्वःदलाः वसेंलि थन मदन भण्डारीं सारय् न्हूगु जनवादी क्रान्ति यायेगु खःसां वयांल्यू बहुदलीय शासन प्रणाली, संविधानया सर्वोच्चता, मौलिक हकया ग्यारेण्टी थुज्वःगु प्रजातन्त्रया गुणत शासन प्रणालीइ नालाः कायगु धासें जनताको बहुदलीय जनवादयात नेपाःया क्रान्तिया कार्यक्रम जुइ धयाः महाधिवेशनं पास याकल ।