–प्रा.डा. चुन्दा बज्राचार्य

म्हपूजायात कयाः च्वसा न्ह्याका दीपिन्सं थःथःगु कथं हे अभिव्यक्त यानादीगु खनेदु । संस्कतिविद् भाजु सत्यमोहन जोशीजुं म्ह व म्हपूजा सम्बन्धी लेखय् म्हपूजा धकाः सजीवयात कयाः पूजा याइगुयात धयादीगु दु । अथवा मनूया ‘लिभिङनेस’ यात पूजा यायेगुयात म्हपूजा धाः धायेगु याः । भाजु बलदेव जुजुया म्हपूजाया अभिप्राय धयागु दच्छि तकया लागि जीवनय् वयेफूगु अनेक कथंया समस्यात ज्यंकाः जीवनयात न्ह्याकाः यंकेत धिसिमिसि पलाः छिनाः वनेत तयार जुइगु म्हपूजा नखःया अभिप्राय खः । जीवन संघर्षमय खः । जीवन न्ह्याकाः यंकेबलय् प्रकृति निसें मनू, पशुपंक्षी आदिया नापनापं मनुखं याइगु आन्तरिक व वाह्य संघर्षय् त्याकाः जीवन सफल जुइमाः धकाः दँय् दसं कछलाथ्व पारुकुन्हु म्हपूजा यायेगु यानाः वयाच्वंगु खः । भाजु यज्ञमानपति बज्राचार्यया धापू कथं म्हपूजा धैगु काय पूजा जक खः, चित्तपूजा मखु । चित्त छुं खःसा काय मेगु हे खः । चित्तया वासस्थान हे काय खः ।

प्रत्येक मनूत दुने थःहे तथागत दु । गुम्ह तथागतं यानाः मनूया आत्मा दत, ल्हाःतुति, म्ह संकेगु, बुद्धिं विचार याये सयेकल, म्हयात नियन्त्रण यानाः न्ह्याः वनीगु धयागु तथागत खः । मनूया वाह्य रुप खनी तर मनूया दुने च्वंम्ह तथागतयात खनी नं मनुखं म्हसी नं मखु उम्ह तथागतयात पूजा यायेगु हे म्हपूजा खः ।

म्हपूजा छाय् याइ धयागु खँय् रत्नाकर बज्राचार्यया खुन्हु तक हनेगु स्वन्ति नखः व न्हूदँया लेखय् थुकथं न्ह्यब्वया तःगु दु । थःगु म्हय् दिं दशा, मभिं, मफाः दुहाँ वयेमफयेमा, करिपिनिगु साहु त्यासा क्वबिइ म्वाःलेमा व उन्नति व प्रगतिया लँय् न्ह्याः वनेफयेमाः धकाः व ताः आयुया कामन यासें थीथी कथं आशिका यानाः सगं कयाः स्वां सिन्हः तिनाः थःथःगु गच्छे कथं म्हपूजा याइ ।

म्हपूजाया बारेय् नेपाल वर्ष क्रिया सफुतिइ थुकथं न्ह्यथनातःगु दु, “कार्तिक शुक्लपक्षया पारु कुन्हु तिमिला लुइगुया प्रमाण मानेयानाः सुथय् निगू घडी जक पारु तिथि लाःवइगु जूसां थ्वकुन्हु तिमिला न्ह्यःने लाकाः म्वःल्हुइगु दान यायेगु, शुद्धगु, नीगु वसतं पुनाः गोवर्धन पर्वत व दोहँचातय्त पूजा यायेगु अले वया नापनापं बलिराजायात पूजा यायेगु धकाः विचाः यानाः श्री तिमिलायात पूजा यायेगु अले वयां लिपा अबीर, सिन्हः आदि न्याताजि रंगयागु मन्दः दयेकाः वया द्यःने दथ्वीलाक चिकं मन्दः नं थायेगु । वहे मन्दःया छचाखेरं वा, ताय्, आपो व स्वानं चाः हुइकेगु, मन्दःया न्ह्यःने तःसि, केरा, ख्वःसिं व मेमेगु नं तःताजिया सि, ग्वय्स्वां, जजंका आदि तयाः छाय्पीगु । जाःगु घः, तुफि च्वय् क्वय् स्वनाः पञ्चोपचार कथं थःथःगु म्हयात पूजा यायेगु वयां लिपा धौ, ख्येँ आदि सगं कयाः मंगल यायेगु । दच्छि छकः थःगु म्हयात कल्याण यायेत सुथय् चन्द्र लुइगुया प्रमाण कथं थःगु म्हयात पूजा यानाः सगं कायेगु ज्यां यानाः दच्छि तकयात मंगल जुइ । तर चन्द्र मलुइवं ज्यायात धाःसा दच्छितकयात अमंगल जुइ । थ्वहे प्रमाण कार्तिक शुक्ल पारुकुन्हु नेपाल संवत हिलिगु खः । थ्वहे दिंकुन्हु सगं कयाः मंगल यायेत धौ व ख्येँया सगं कायेगु अले थःगु औकात कथं भ्वय् नयाः म्हुतु शुद्ध यायेत ग्वय् व ग्वाः नं नयेगु । थ्वकुन्हु चान्हय् द्यने मज्यू धिबा सः वयेकाः छुं म्हितेमाः । थ्वकुन्हु छुं म्हिता त्याके फत धाःसा दच्छितकया भिं जुइ ।”

म्हपूजायात आत्मा पूजा धकाः धाइपिं नं दु । थःत थःम्हं थःगु मन, वचन, आत्मायात पूजा यानाः थः स्वयम्ह तःधंम्ह द्यः खः धकाः पूजा याइगु म्हपूजा खः । थः दुने हे ब्रम्हाण्ड दु । ब्रम्हाण्डया शक्ति दु । उगु शक्तियात पितहयेगु थःथःगु क्षमता खः । सुनां थःत बांलाका प्रस्तुत यायेफै व तःधम्ह ज्ञानी गुणी तथागत जुइ । सुना थःत बांलाक प्रस्तुत याये फैमखु थःत समाजय् स्थापित याये फै विश्व ब्रम्हाण्डय् स्थापित याये फै वहे तःधंम्ह मनू जुइ ।

बौद्ध धर्मावलम्बीतय् म्हपूजा धकाः बुद्ध धर्म संघ, कूलदेवता व इष्टदेवतापिन्त पूजा याइगु जूसा हिन्दुतय्सं बलिराजायात पूजा याइगु खः । बौद्ध धर्मावलम्बी व हिन्दु धर्मावलम्बीपिन्सं म्हपूजाया मूल आशा धयागु त्याग व दानशीलताया भावना कायेगु याः । अर्थात नेवाः मात्रं थःगु जीवनयात प्राणी मात्रयात उद्धार यायेत न्ह्याबलें तल्लीन जुयाच्वने फयेमा धकाः त्याग भावनायात दँय् दसं स्मरण यानाः पूजा याइगु खः । म्हपूजायात पञ्चतत्वया पूजा धकाः धाइपिं नं दु । मनूया म्हगः पञ्चतत्वं बने जूगु खः । पञ्चतत्वयात संचालन याइगु विशेष गुणयात हे म्हपूजा धकाः पूजा याइगु खः ।

शंखधर साख्वालं स्वनिगःया दक्व जनतातय्त ऋणं मुक्त यानाः न्हू कथं जीवन हनेत म्हपूजा यानाः दच्छियंकं बाबांलाःगु ज्या यायेफयेमाः, न्ह्याः वनेफयेमाः धकाः म्हपूजा यानाः वःगु धकाः धाइपिं नं दु । म्हपूजायात बलिराजाया पूजा धकाः धाइपिं नं दु । बलिराजां लक्ष्मीयात थःगु बसय् तयातःगुलिं लक्ष्मीया भाःत नारायणं वामन रुप कयाः बलिराजायाके स्वपला भूमि फ्वन । बलिराजा दान बीत तयार जुल । वामन अवतार विष्णुया छपा तुति स्वर्गतय् मेगु छपा तुति पृथ्वीलय् व बांकि दनीगु छपा तुति बलिराजाया छ्यनय् हे न्हुया बलिराजायात पातलय् छ्वया लक्ष्मीयात थःगु बसय् तल । बलिराजा पातलय् वनाः पृथ्वीयात क्वब्वीगुया भार काःगु जूगुलिं दँय् दसं म्हपूजा यानाः बलिराजायात पूजा यायेगु परम्परा न्ह्याकाः वयाच्वंगु धकाः धाइपिं नं दु । उकिं हे म्हपूजा याइबलय् बलिराजायात नं पूजा यायेगु चलन दुगु खः धकाः धायेगु याः ।

म्हपूजाया परम्परा नेपाल संवत स्वने स्वयां न्हापां निसें न्ह्यानाच्वंगु म्हपूजा नेवाःतय् थःगु हे मौलिक पूजा खः । थ्व पूजा गुबले निसें न्ह्यानाः वल धयागु सी मदु । जुइफु नेवाःतय्सं द्यः धयागु हे पूजा याये मसःनि बलय् निसें पूजा यानावःगु नं जुइमाः । मनूया विकास क्रमया सुरु सुरुइ मनू सित धायेवं सीम्ह मनूया भिं भिंगु ज्या लुमंका तिनि अन्त्येष्टि क्रिाया यायेगु परम्परा दु । मनुखं थःगु म्हयात पूजा यायेगु परम्परा नं थ्व नापनाप हे जूगु जुइमाः ।