–अर्जुन महर्जन

सहिदपथ, पांगा, किपू ।

येँया दक्षिण–पश्चिम भेगय् किपू, पांगा, नगां, ल्ह्वःखा, बोसिगां, सतुंगः, मच्छेगां, तापख्यः, नैकापय् च्वनाच्वंगु बस्तीयात न्हय्गां धायेगु याइ ।

थुगु थासय् च्वंगु बखु खुसि (इन्द्रमती खुसि)या पूर्व उत्तरय् च्वंगु छगू दोभानयात बखु धाइ । थ्व छगू पीगं खः व थुगु पीगनय् विराजमान द्यःयात विष्णुदेवी (वैष्णवी) कथं पूजा यानाः वयाच्वंगु दु । थुम्ह द्यःया वार्षिक जात्रायात बखुमद जात्रा धाइ ।

बखुमद ः

येँया पश्चिमपाखे शोभाभगवती व गुह्येश्वरी लिक्क अष्टमातृका मध्ये छम्ह तान्त्रिक देवी ‘लुतिअजिमा’ इन्द्रायणी देवीया पीगं दु । उगु पीगनय् बालाचःह्रे (बाला चतुर्दशी)या दिं होम याइबलय् चखुं, ताहा, बखु इत्यादीया जोडी होमय् छायेगु याइ । छगू साल होमय् छाम्ह मध्ये बखु होमय् मलाःसे ब्वयावंगु व उम्ह बखु च्वंगु थाय्यात हे बखु धाःगु खः । थथे बखु ब्वयावनाः किपूपाखे वसांनिसें अन बखु बलि बिइगु त्वःतूगु खः ।

‘बखु’ धैगु परेवा खः । बखु मामां वंबलय् लुइके मफुगुलिं बखु मदु धैगु हे झीगु नेवाः भासय् बखु मदु धाःगु व उकिया अप्रभंस जुया ‘बखुमद’ जूवंगु खः । आः थुगु थाय्यात बल्खु धकाः धयाः वयाच्वंगु दु । थःगु गां थाय् कथं विष्णुदेवी, इन्द्रायणी, ब्रम्हायणी, माहेश्वरी, कुमारी, बाराही, सिंहिनी, ब्याघ्रिनी, गणेश, भैरव आदि अष्टमातृकाया पूजा यानाः थुगु बखुमद जात्रा न्यायेकेगु परम्परा न्ह्यानाः वयाच्वंगु दु ।

पांगा ः

थुगु न्हय्गां मक्ये छगू खः पांगा । थुकिया बस्ती गुबलेनिसें जुल धैगु जानकारीइ मवःसां नं रत्न मल्लं किपूया दक्षिण भेगय् मेपिन्सं लुटपाट याःगुयात सुरक्षा बिइत पाः तयेगु नितिं ने.सं. ६२१ स बस्ती व्यवस्थित याःगु व उकिया संरक्षणया नितिं भाजंगलय् विष्णुदेवी पलिस्था याःगु खँ न्ह्यथनातःगु दु । नेवाः भासं पाः च्वनीम्हेसित ‘पा च्वनी गु’ धाइ । पाः च्वनीगु गां जूगुलिं ‘पांगा’ धाःगु खँ न्ह्यथनातःगु दु ।

जात्रा पर्व ः

थुगु पांगा गांया विष्णुदेवी व बालकुमारी मू द्यः जूगुलिं दँय् छक्वः खतय् विराजमान याकाः पूजाआजा यानाः गां परिक्रमा याकाः स्थानीय जात्रा न्यायेकाः वयाच्वंगु दु ।

न्हापा न्हापा गामय् यायेमाःगु सकतां ज्या गुथिपाखें गुथ्याःत मुनाः याइगु खः । थौंकन्हय् वयाः गाउँ विकास समिति, नगरपालिका नीस्वनेधुंकाः विकास निर्माणया ज्या स्थानीय निकायं संचालन यायेगु कथं न्ह्यानाः वयाच्वंगु दु ।

अय्सां गामय् यायेमाःगु जात्रा पर्वत व मेमेगु ज्यात गुथिं न्ह्याकेगु जुयाः वयाच्वंगु दु । थुगु पांगाय् न्यागू गुथि दु । गथेकि, श्रेष्ठपिनिगु गुथि ह्वंकाली गुथि, महर्जन ज्यापुपिनिगु  श्रीभैरव नाथ तःगुथि, श्रीभैरव आजु सिकुछेँ गुथि (चिगुथि), पुखुसी गुथि (देय् गुथि) व खड्गीपिनिगु खड्गी गुथि दु ।

गांया जात्रा पर्वय् गुथिं थःथःगु कथंया ज्या न्ह्याकाः वयाच्वंगु दु । पांगाया भाजंगलय् विष्णुदेवी व दिख्यलय् बालकुमारीया यानाः निगू पीगं दु । पांगाया मू चुक लाछीइ देगः दयेकाः उगु निगू पीगंपाखें द्यः साधना यानाः पलिस्था यानाः नित्यपूजा यानाः वयाच्वंगु दु । थ्वहे द्यः व कुमारीयात खतय् तयाः गां परिक्रमा याकाः जात्रा न्यायेकेगु यानाः वयाच्वंगु दु ।

नेपाल संवतया महिना थिंलाथ्व चौथिनिसें उगु जात्राया नितिं माःगु व्यवस्था यायेगु ज्या जुइ । सुरुइ बालकुमारीया होम पूजा यायेत मन्दः मेय् (रांगो)या व्यवस्था यायेगु याइ । थुकिया नितिं खड्गी गुथिं ल्ययेज्यूगु कथं निम्ह स्वम्ह मेय्या व्यवस्था यानातइ ।

महर्जन गुथिया थकाली व नाइकेपिं जानाः छुं घाः व दाग मदुम्ह मेय् ल्ययेगु ज्या याइ व थकाली आःजुं मञ्जुर याःम्ह मेय्यात गुथिइ यंकाः तयेयंकी । थ्वहे दिं भेलु अर्थात् भैरव धकाः पूजा यानाः क्वनय् ताकुगु थ्वँ भेलु थुइगु याइ । थ्व भेलु थ्वँ प्यन्हुया दुने हे बुइ ।

अथेहे, थिंलाथ्व षष्ठीया दिंया कन्हय् कुन्हुनिसें जात्रा पर्वयात माःगु हलंज्वलं व्यवस्था यायेत गुथिया गुथ्याःपिं मुनाः माःगु ज्या यायेगु याइ । सप्तमिया दिंयात छ्वय्ला भू धाइ । नसात्वसा नयेत ला छुयातइ, छुयातःगु ला यात छ्वय्ला व फुक्क जानाः लाइन च्वनाः नयेगुयात ‘भू छुइगु’ धाइ । थुकियात छ्वय्ला भू धाःगु खः । छ्वय्ला भूया दिंनिसें माःगु ज्या यायेत महर्जन ज्यापुपिनिगु गुथिपाखें २४ म्ह चिरीपापिन्त ज्याय् खटेयानातःगु दइ । थुगु दिं बहनी महर्जन ज्यापुपिनिगु गुथिं मन्दः मेय्या लिसें दिख्यःया बालकुमारीइ पूजा व होम यानाः मन्दः मेय् बलि बिइगु याइ ।

मन्दः मेय् बलि बिइग्ु चलनया नं छगू किम्बदन्ती दु । न्हापा पांगा दिख्यःया बालुकुमारी परिसरय् दिप दूगु खः । छगू इलय् पांगाय् न्हियान्हिथं मनूत गायब जुइगु जुल । अले थ्व गथे जुयाः जुल धकाः ज्योतिषयात क्यनाः स्वःबलय् बालकुमारीया जःखः च्वंपिं गणतसें म्वाःम्वाः मनूया हि त्वनीगु खँ सीकल । अले क्षमापूजा यानाः दँया छन्हु सप्तमिया दिं म्वाःम्ह मेय्या क्वाःगु हि त्वंकेगु कबुल यानाः थ्व मन्दः मेय् बलि बिइगु न्ह्यायेधुंकाः मनू तनीगु बन्द जुल ।

उगु इलंनिसें आःतक थिंलाथ्व सप्तमिया दिं मन्दः मेय् बलि बिइगु परम्परा न्ह्यानाः वयाच्वंगु दु । थ्वहे मेय् बलि बिइगुयात ‘मन्दः मेय् स्याःगु’ धाइ । थथे बलि ब्यूम्ह म्वाःम्ह मेय्या हि बालकुमारी देगः परिसरय् च्वंपिं गण द्यःपिन्त छायेगु याइ । गुकी गंगाया मूर्तियात तुयुगु कापतं त्वःपुयातःगु दइ, वधुंकाः मेय्या कलेजो लिकयाः छगू थल क्वनय् तइ, गुकियात ‘हि क्वँ’ धाइ । अथेहे, थ्वँक्वँ नं तयाः बालकुमारीया पूजा याइ ।

थथे पूजा यायेधुंकाः उगु मन्दः मेय्या ला गुथिं ब्वः तयाः यंकी । थ्वहे प्रसाद दुतहयेधुंकाः गुथिइ जात्रा पर्व न्ह्याइ ।

बालकुमारीया पूजा क्वचायेधुंकाः पांगाया लाछीइ बालकुमारी व विष्णुदेवीया नितिं खः तयार यानातइ । श्रेष्ठपिनिगु गुथिं माःगु होम पूजा यानाः देगलं द्यः हयाः खतय् विराजमान याकी । वहे दिं बहनी खःलिसेंया बालकुमारी दिख्यलय् यंकी । विष्णुदेवीया खःयात धाःसा कन्हय् कुन्हु सनिलय् जक लाछीं भाजंगःया विष्णुदेवी देगलय् यंकी ।

अन श्रेष्ठ थुथिं होम पूजा यानाः प्रसाद नकेगु याइ । थ्वहे दिंयात अर्थात् अस्तमिया दिंयात ‘मू याः’ धाइ । पांगानिसें पिने भाजंगः, चोभार, यरवः आदिया बासिन्दापिन्सं थुगु दिं पूजाआजा यानाः पाहाँ सःताः जात्रा न्यायेकेगु याइ । नवमिया दिंयात ‘सिन्हःयाः’ धाइ, थ्वहे दिं द्यःखः गां परिक्रमा यानाः जात्रा न्यायेकेगु याइ ।

पांगाया द्यःचपातय् सुथ न्हापांनिसें दिख्यः व भाजंगलं द्यःलिसेंया खः हयाः तयेगु याइ । थ्व दिं सुथय् प्रत्येक छेँपाखें पूजा वयेगु याइ । सुथसिया ११–१२ ता ईपाखे द्वारेया व्यवस्था जूगु इलय् द्वारे पूजा व आः वयाः नगरपालिकापाखें त्वाःत्वाःया पाः यानाः पूजा वयेगु जुयाः वयाच्वंगु दु ।

थ्व सरकारी पूजा यानाः प्रसाद सिन्हः तयेगु याइ । उकिं थुगु दिंयात ‘सिन्हःयाः’ अर्थात् सिन्दुर जात्रा धाःगु खः । थ्व पूजा क्वचायेधुंकाः निगुलिं खः कुबियाः धिमेबाजा, काहाँ बाजा, नायःखिं बाजा थानाः गां परिक्रमा याइ ।

प्रत्येक छेँपाखें खः थःगु छेँ न्ह्यःने थ्यनेधुंकाः पूजा यायेगु याइ । थ्यंमथ्यं सनिलया ५–६ ता इलय् लाछीइ द्यःखः थ्यनी । वधुंकाः हाकनं द्यःपिन्त देगलय् यंकाः विराजमान याकी ।

थथे पांगाय् नवमिया दिं खः जात्रा याइसा नगामय् अस्तमिया दिं बालकुमारी पीगनय् बहनी पूजा यानाः धाल्चा खाकेगु जात्रा याइ ।

किपू व दक्षिण पश्चिम भेगया मेमेगु खुगू थासय् थिंलाथ्व दसमिया दिं मूजात्रा कथं न्हय्गां जात्रा जुइ । थथे न्हय्गाम्हं बखुमद जात्रा न्यायेकाः वयाच्वंगु दु ।

थ्व जात्रा पर्वय् यलया कर्माचार्यपिंपाखें होम पूजा जुइ । थ्व किपू लागा न्हापा यलया इलाका जूगु व यलया तत्कालीन जुजु रत्न मल्लं बस्ती व्यवस्थित याःगु धैगु धापूलिसे पांगाया जात्रा पर्व सम्बन्धित जुयाच्वंगु खनेदु ।

थ्व स्थानीय जात्रायात न्हय्गांया बासिन्दापिन्सं अतिकं तःजिक न्यायेकाः वयाच्वंगु दुसा थःथिति पासाभाईपिन्त पाहाँ सःताः नखत्या सतेगु परम्परा नं न्ह्यानाः वयाच्वंगु दु ।

जय अस्तमातृका ।