२०७६ फाल्गुण १७, शनिबार १७:०३:४०

इश्वरमान सिन्या

झीगु संस्कृतिइ थीथी रंगिचंगी स्वांया आपलं आपा गुणं सम्पन्न भुमिका दया वयाच्वंगु ख“ स्वाभाविक हे खः धायेमाः  । थ्व स्वतन्त्र राष्ट्र नेपाः दे चिकिचाकूगु जूसा नं झीपिं प्रकृति व संस्कृति न्हापा न्हापांनिसें ला व लुसि थें हे सम्बन्ध स्वाना वयाच्वंगु खः । युगौं युगनिसें मानव व स्वांया दथुई क्वात्तुगु सम्बन्ध दया वयाच्वंगु ख“ आपासिनं स्यूगु हे ख“ खः ।

झीगु न्हापायागु संविधानय् किटान याना तःगु स्वांया नां लाली गुरा“स(तकुस्वा“) खः । थ्व राष्ट्रया सम्पूर्ण पूर्व मेची निसें पश्चिम महाकाली थ्यंक थ्व राष्ट्रिय स्वांया नां कायेगु हे देशवासी फुक्कं नेपाली व न्हय्गु समुद्र पारया प्रवासी नेपालीत नं स्वाभिमानं गदगद व प्रफुल्ल जुयाः नुगया चक्का च्वनेगु याइ ।

थ्व देशय् १७ औं सताब्दी पाखें छम्ह प्रकाण्ड विद्वान, अन्वेषक, अनुसन्धानकर्ता पुष्प रत्नाकार नांयागु छगू महिमामय् हस्तलिखित ग्रन्थ सम्पादन याना झाःगु दु । व गौरवं सम्पन्न ग्रन्थय् असंख्य प्राचीन मौलिक थीथी गुरा“स स्वांयागु उपयोग व विशेष विवरणया वर्णन नं यानाः झीगु नेपाःया समाजयात नासो त्वःता झाःगु ग्रन्थ राष्ट्रिय अभिलेखालयया धलखय् दु । व ग्रन्थया सम्पादनकर्ता खः विद्वान अमात्य नवमी सिं । वय्कःया धार्मिक ग्रन्थं वय्कः छम्ह प्रखर विद्वानय् ल्याः खायेमाः । वय्कः भाष्केन्द्र मल्ल १७ औं शताब्दी पाखेयाम्ह मन्त्री नं खः । थ्व हिमाल अधिराज्य, हिमाल प्रदेश, पहाड, तराई, भित्री, मधेश, नापनापं न्यागू विकासक्षेत्र, झिंप्यंगू अञ्चल व न्ह्यन्यागू विकास जिल्ला जिल्लाय् मौसम अनुसार सलंसः स्वांत ह्वया वयाच्वंगु ख“य् निगू मत मदु जुइमाः ।

झीसं मौसम अनुसार दछि यंकं विभिन्न रंगविरंगया नस्वाः वःगु स्वां व बांबांलाःगु स्वां नं अल्याख हे खना च्वनागु दु । झी शैव, वैष्णव, साक्त, बौद्ध तथा सौर्य धर्मालम्बीतय्सं मन्दिर, शिवालय देवालय बौद्ध विहार, गुम्बा, मठ मन्दिरय् श्रद्धापूर्वक अनेक नांया स्वां, अक्षता फल मरिचरि तयाः पूजा अर्पण यायेगु ।    छगू परम्परा धायेमाः नेपालया समाजय् झीगु सभ्यताया प्रारम्भ इलं निसें थीथी जात जातया स्वांया ताजि समय समयलय् व्ह्याच्वंगु रंगविरंग स्वां, स्वांमाः मानव तथा देव देवताया स्मारक,मन्दिर, विहार व गुम्बाय् सुसज्जित याना वयाच्वंगु खः । झीगु संस्कृतिइ अनेक स्वांयागु अनेक नखःचखः व नित्यपुजा, सप्ताह, सत्यनारायणया व लोकेश्वर या धलंदना श्रद्धापूर्वक अब्सं च्वनिगु इलय् द्वफ्वस्वां व सितु शंखय् तया अर्घ बियाः आराधना याना मनय् शान्त प्राप्त याइगु जुल ।

थन हस्तसिद्ध कविराज, वैद्यतय्सं स्वांयागु माध्यमं वनया वासः उत्पादन याना सयौं स्वदेशया जडिबुटि पाखें असंख्य मात्राय् जनसेवा यायेगु याना वयाच्वंगु खनेदु । थ्व राष्ट्रिय झीगु मौलिक जडिबुटिया पाखें मानव समाजं अपार लाभ कया वयाच्वंगु ख“य् निगूमत मदयेमाः । चुरे महाभारत स्वदेया वन जंगलय् मानवया जीवनयात संजीवनी बिइगु स्वां न ंगथे कि धौस्वां, चस्वां, पलेस्वां गुरुजु सत्व लिकाइगु जडिबुटिपाखें गुलिखें प्राणीयात स्वास्थ्य लाभ यायेत प्रेरणा बिया वयाच्वंगु दु ।

थ्व देशय् उपलब्ध जुइगु असंख्य सुगन्धित स्वांया ताजिमध्ये छुं्र सिद्धहस्त हसना, कपुस्वां, पारिजात आदि दे यंक यक्व उखे थुखे अपुक काय्दुगु रंगिविरंगी थीथी स्वां अल्याख हे दु । अथे हे वन जंगलय् काय् दुगु अति भनं बांलासे च्वंगु लुचक स्वां, अर्किडया ताजि नं यक्व यक्व हे दुगु ख“ आपासिनं स्यूगु दु । झीगु देया अपार वनस्पति सुनाखरी आदि स्वांयागु भण्डार गाक्कं दु । थन प्राकृतिक बांबांलाःगु स्वांया अन्वेषण व अनुसन्धान कर्तातय्सं थःगु हे किसिमं योगदान याना झायाच्वंपिं सकल धन्यवादया पात्रत धायेमाः ताया । 

झी देया आपालं स्वांयागु ताजिमध्ये न्हय्न्हय्गू न्हय्च्यागू ति थन दु । स्वांया नां न्ह्यब्वयाच्वना । 

१. लालिगुरा“स विभिन्न ताजि 

२. गुरा“स पुष्प

३. चमेली

४. जी स्वां पुष्प 

५. अगस्ति पुष्प

६. पलेस्वां

७. कपू स्वां

८. पालिजा स्वां 

९. वचुगु नील कमल पुष्प 

१०. तकु स्वां

११. ग्वय् स्वां

१२. ग्वय् स्वां तुयुगु 

१३. चुहा स्वां

१४. रुखकमल स्वां

१५. गुणकेशरी स्वां

१६. हसना स्वां

१७. असर्फि स्वां

१८. करवीर स्वां

१९. तुइगु स्वां

२०. लवं जिफ्वः स्वां

२१. गोदावरी स्वां

२२. गोदावरी पंचरंगी स्वां

२३. केतकि स्वां

२४. चःस्वां

२५. मोति झुप्पा स्वां

२६. केउचा स्वां

२७. खेंपि स्वां

२८. धतुर स्वां

२९. धतुर स्वां ३÷४ ताजि

३०. सचिका स्वां ह्याउ“गु 

३१. सचिका स्वां प्याजिरंग

३२. कछे स्वां

३३. ज्ञान थकू स्वां

३४. गं स्वां

३५.ककिचा स्वां

३६. लाहुरे स्वां ३÷४ ताजि 

३७. राम कली स्वां

३८. कृष्ण कली स्वां

३९. सिनाय् स्वां

४०. अब्राख स्वां

४१. लाजवन्ती स्वां

४२. लवं स्वां

४३. हंसराज स्वां

४४. मू स्वां

४५. बेली पुष्प

४६. कनक चम्पा स्वां

४७. यल क्व स्वां

४८. पिताम्बर स्वां

४९. लापचा स्वां

५०. ग्वंग चुली स्वां

५१. ह्यचापालि स्वां

५२. सूर्यमुखी स्वां

५३. तरुग पुष्प 

५४. लुंचक स्वां

५५. दमन पुष्प

५६. अर्क पुष्प 

५७. सती रुदिलो पुष्प

५८. नागकेशर पुष्प 

५९. कुण्डिका पुष्प 

६०. ब्रक पुष्प 

६१. चितु पुष्प 

६२. देव पुष्प 

६३. अपराजिता

६४. गुलाफ स्वां दर्जनौं रंगिचंगी 

६५. द्रोष पुष्प

६६. लालपाते ह्याउ“गु व म्हासुगु 

६७. तंग राज स्वां

६८. भृग राज स्वां

६९. भों स्वां

७०. तुल्सि

७१. ब्यांचा स्वां

७२. बौ स्वां

७३. सितु, वांगु व तुयुगु 

७४. आः भर्ति स्वां

७५. क्वय् गथि स्वां

७६. सिनाज्या स्वां

७७. अपा मार्ग (दतिवन)

७८. आंक पुष्प 

झी आराध्ये द्यो श्री पशुपतिनाथ यात यःगु पुष्प व पुष्प रत्नाकार हस्तलिखित ग्रन्थय् न्ह्यब्वयातःकथं थन न्ह्यथना च्वना । 

क) आषाढ लाय् कृष्ण पक्ष चतुर्दशी खुनु कुण्डिका पुला वना परंपदय् थ्यनि ।

ख) श्रावण लाय् करवीर वना पुष्पं शिवायात पूजा यात धाःसा द्वःछिम्ह सा दान याःगु फल प्राप्त जुइ 

ग) भाद्र लाय् अपा मार्ग (दतिवन) शिवयात पूजा यात धाय्गु हंसध्वजयुक्त विमान वया उत्तम लोकय् थ्यनि ।

घ) आश्विन लाय् आंक पुष्प शिवयात पूजा याइबलय् मयुर ध्वजयुक्त विमान गया परंमपद प्राप्त जुइ 

ङ) कार्तिक लाय् शिवयात जी स्वां नयाः पूजा यात धाःसा शिवजीयागु प्रत्यक्ष दर्शन याये खनी । 

च) मंशिर लाय् पुष्पं शिवयात पूजा यात धाःसा शिवजी नापं च्वने दइ ।

छ) पौष लाय् धतुरो व स्वां छाया पूजा यात धाःसा परंमपदय् थ्यनि ।

ज) माघ लाय् चितु पुष्प तयाः शिवजीयात पूजा यात धाःसा निभाः त्वय्त्यंगु सूर्यचन्द्रयुक्त विमानय् च्वना परमपदय् थ्यनि ।

झ) फागुन लाय् द्रोण पुष्प तयाः शिवयात पुजा यात धाःसा इन्द्रयागु बच्छि आशन काये फइ 

ञ) चैत लाय् देव पुष्प शिवयात पुजा यात धाःसा पुण्य लाइ ।

ट) बैशाख महिनाय् भण्डार पुष्प तया शिवयात पूजा यात धाःसा अश्वमेध यज्ञ यानागु तुल्य फल पावय् जुइ ।

ठ) ज्येष्ठ महिनाय् पलेस्वां तया शिवजीया पूजा यात कि उत्तम गति लाइ ।

थ्व तथ्य त झी राष्ट्रिय अभिलेखालय संग्रहित “पुष्प रत्नाकर” ग्रन्थकार नवमी सिंह हरताल भोतय् देवनागरी लिपिया गन्थ संखया ५९० अस्त पतलान्त पूर्ण । 

अद्वैद देवी पि चित कृति

वेयो थितो पि प्रभवं तय वास्तुम्

गिणाय वाधयम तिम लंम हस्ते

पायाद पाया ञ्जगदीश्वराख्यम्

 भासकरेन्द्र महीपाले तवे राज्यं प्रशासति । 

प्रणाम्यं देवता मिष्टं गुरु त ज्ञानकारकम् ।।

 विचार्य विदुयै स्माद्र्ध मतसंकल्प सिद्धये ।

करोति नवमी सिंहः पुष्प रत्नाकर शुभम् ।।