जि म्ये मि हाले तसकं न्ह्याः। जितः म्ये हालेगु पुचलय् यंकूपिं संघ गुरुजु व काकाभाई खः। सौरभ शाक्यया बाः संघरत्न गुरुजु अले प्रतिसरा साय्मिया अबु काकाभाई निम्ह उगु इलय् ख्वपया नांजाःपिं संगीतकारपिं का। वय्कःपिन्त शंकर–जयकिशनया जोडी धकाः नं धाइगु का उबले। सौरभया बाः संघ गुरुजु वास्तवय् सौरभया अबु मखु का। वसपोल ला सौरभया कका का। अय्सां अबु धायेगु यानातःगु का।
अले जिं नं म्ये हालेगु का। तर कोरसय्का दुनि। कोरसय् ततःसकं म्ये हालेगु का। अले नापनापं तिंछु नं थायेगु का। थुकथं जिगु संगत बढे जुया वन। अन मेमेपिसं कविता च्वःगु खन। म्ये च्वःगु नं खन। जितः नं च्वये मास्ते वल। उगु इलय् रमापतिराज शर्मा राजोपाध्याय बाज्या कविता बांलाक्क च्वये सःम्ह का। नेपालभाषा नं बांलाक्क सःम्ह का। जिपिं वय्कःया थाय् नं आखः ब्वंवने नं। अले मेपिसं कविता च्वःगु खना जिं नं च्वया। रमापति बाज्यायात क्यने यंका। वसपोलं जिगु कविताय् माःगु करेक्सन याना बिज्यात। अले छगू पत्रिकाय् छापे याका बिज्यात। जिगु चिनाखँया छ्यं नं “मानव धर्म” धकाः छुना बिज्यात। ओहो ! व चिनाखँ पिदंगु इलय् जिगु तुतिं बँ मथ्यू का। जि ला तिं तिं न्हुया जुयाम्ह थें का। “मानव धर्म”या च्वमि रामशेखर धकाः च्वयातःगु खँबले ला जिगु तुति बँय् हे मलाः।
बा¥ह सालपाखेया खँ खः। ख्वपय् नृत्य कला मन्दिर नांयागु छगू संस्था नीस्वन। उके सचिव नं जुयाम्ह का जि। थ्व संस्थाय् दुहाँ वने न्ह्यः हे जिं जिगु पलाः न्ह्याके धुनागु खः। एघार सालपाखे हे न्ह्याकागु खः। उगु इलय् नेपाल साहित्य मन्दिरं ख्वपया सुर्जे विनायकय् युवक ससु पुजा धकाः छगू ज्याझ्वः याःगु खः। अन छगू प्याखं क्यंगु खः – ‘समाज सुधार’। रामप्रसाद चाँद नांयाम्ह च्वमिं च्वःगु खः उगु प्याखं। व हे प्याखनय् जि दकलय् न्हापांखुसी अभिनय याना। उके जितः छगू रोल बी धकाः धाःबले जिगु ला हंसं हे थाय् त्वःतू थें जुल। वसिबें न्हापा ख्वपय् क्यनीगु दबू प्याखं जक स्वया वया च्वनाम्ह। ख्वपय् जक मखु येँय् नं बेखाचिया प्याखं स्वये नं। तर थथे छक्वलं छगू रोल हे यायेमाल धकाः धाःबले जितः वयाय् थ्वयाय् हे मजुल। न्ह्यागु जूसां रोल ला याये हे माल। यायेगु आँट नं याना। उके जिगु रोल धइगु छम्ह बु¥हाया रोल खः। व बु¥हा सिइबलेया अभिनय जिं यायेमाःगु। जिं छगू फिल्मय् छम्ह मनू सिइबले याःगु अभिनय स्वयातयागु व हे लू लुमंसे वल। उके मनू सिइबले उम्ह मनूया ल्हाः प्याताक्क कुतुं वःगु खनागु। जिं नं अथे हे यायेगु मति तया। अथे हे याना क्यना। मेगु उके छुं नं यायेमाःगु मखु। लासाय् उसाँय् मदयेका ग्वारातुला च्वंम्ह बु¥हा आकाझाकां सिइ। उलि हे जक याःसां गाःगु। व अभिनय जिं याना। जितः ला छु छु न याना थें जुल। जिगु अभिनय यात्राया न्हापांगु पलाः व हे खः। अनंलिपा बा¥ह सालय् नृत्य कला मन्दिर नीस्वने धुंकाः बुलुहुँ जिगु पलाः न्ह्यात।

" जितः छक्वः ब्याहाया धून हे लगे जूगु खः। ब्याहाया धूनय् जिं छु छु याना धइगु खँ दक्व दाक्वं लुमंकाः “ब्याहाया धून” धकाः बाखं छपु हे च्वया धयां जिं ला। अले न्यँ नं न्यंका। सकलें ह्वार्रह्वार्ति न्हिल। थ्व बाखं न्यंकागु इलय् जिं मछाः मछाः न्यंकागु का। मछाःगुलिं छ्यँनय् वास्या वास्या यायां चासुम्वयागु का। मनूत जिं चासुम्वःगु पहः खनाः नं न्हिल खनिं। "

थुकथं न्ह्याःगु जिगु पलाखय् मेगु पलाःया रुपय् ‘साहसी महिला’ नांयागु प्याखं दंवल। थ्व प्याखनय् जिं कां जुयाः म्हिता। थुके छम्ह कां तुतामं चुया म्ये हाहां वइगु भूमिका जिं यानागु खः। व रोल म्हितागु इलय् जिं अज्याम्ह हे छम्ह मनू लुमंका। गुम्ह मनू जि येँय् नंगासलय् आखः ब्वंवनेगु इलय् लँय् न्ह्याबलें खनाच्वनिम्ह खः। उम्ह मनू अन हे च्वनाः म्ये हालाः फ्वनाच्वंगु लुमंकाः अथेहे यानाबले फसक्लास जुल। उगु म्ये नं जिं हे च्वयागु। जिं हे हालागु। लय् धाःसा उगु बखतया छपु तसकं लोकंह्वाःगु हिन्दी म्ये “न मागे नि सोना चाँदी, मागे दर्शन देवी तेरे द्वार खडा एक जोगी”पाखें ल्ह्यया कयागु खः। वहे म्येया लिधंसा कया जिं च्वयागु म्येया बोल धाःसा थथेदु “प्रभु लेउ शरण म भिखारीलाई”। खय्तला व सिबें न्हापा नं च्वयागु खः। तर छु च्वयागु खः धइगु खँ आः लुमं मजू।
थ्व ‘साहसी महिला’ धइगु प्याखं नेपाली भाषाया प्याखं खः। थ्व बद्रिनाथ मास्के धाःम्हेसिनं च्वःगु प्याखं खः। न्हापा न्हापा छुं नं प्याखं सार्वजनिक रुपं क्यनेत मजिष्टे«टयाके पास याना कायेमाः। तर “साहसी महिला” क्यनेगु अनुमति इमिसं मबिउ। उकिं व क्यने मज्यू, थ्व क्यने मज्यू धकाः धाल। अले जिमिसं व प्याखं ख्वप देय्या दुने दुने च्वंगु त्वालय् वना क्यना। कलाकार धाक्वसिके डाइलग कण्ठ वःगुलिं यानाः जिमिसं छुं छगूतक हे काटे मयासे क्यना। थन छगू मठ धइगु थाय् दु। व थासय् जक जिमिसं स्वलातक क्यना।
जिं थःगु च्वसा न्ह्याकागु इलय् शुरुशुरुइ बाखं च्वयेगु नं याना। उगु हे इलय् जिं ख्वपय् विजय पुस्तकालयया ग्वसालय् जूगु छगू साहित्य सम्मेलनय् जिं छपु बाखं न्यंकागु खः। उगु साहित्य सम्मेलनय् चित्तधर हृदय, सिद्धिचरण श्रेष्ठ, प्रेमबहादुर कसाः थेंज्याःपिं साहित्यकार नं अन साहित्य सम्मेलनय् झायादीगु खः। जिं थःगु बाखं ब्वना च्वनागु इलय् वय्कःपिनिगु ख्वालय् छक्वः निक्वः पुलुक पालुक स्वया। तर वय्कःपिन्त जिगु बाखनं साले फुगु थें जिं मखना। वय्कःपिं थवंथवय् खँल्हाना च्वंगु जक खना। दबुलिं क्वय् च्वना च्वंपिसं नं उलि ध्यान तया न्यंथें नं मताल। जित ला बाखं ब्वब्वं हे दिक्क चाया वल। गबले सिधयेके थें जुल। बल्ल बल्ल सिधयेका। सिधये सात कि खुरुखुरु वना हे छ्वया। छगू मनय् ला जितः तुंथिइ वना क्वब्वाः वने नं मास्ते वल। जि ला मिं पूम्ह थें वाथावाथा कना। भाताभाता वना मुनि बिहारय् वना थसः पाः वना। अबाय्ति व बाखं खना थुलि तं पिहाँ वल कि जिं व बाखं च्वयातयागु भ्वं हे झ्यार्राझूर्र खुना छ्वया। आः जितः व बाखंया छ्यंतकं लुमं मजुइ धुंकल। अले जितः मति लुयावल कि मनूतय्गु नुगः त्याकेगु खःसा इमित न्हिके फयेमाः।
जितः छक्वः ब्याहाया धून हे लगे जूगु खः। ब्याहाया धूनय् जिं छु छु याना धइगु खँ दक्व दाक्वं लुमंकाः “ब्याहाया धून” धकाः बाखं छपु हे च्वया धयां जिं ला। अले न्यँ नं न्यंका। सकलें ह्वार्रह्वार्ति न्हिल। थ्व बाखं न्यंकागु इलय् जिं मछाः मछाः न्यंकागु का। मछाःगुलिं छ्यँनय् वास्या वास्या यायां चासुम्वयागु का। मनूत जिं चासुम्वःगु पहः खनाः नं न्हिल खनिं। जिं ख्वाः गथेगथे तयाः बाखं न्यंकाबलय् मनूतय्त ला जि जोनी वाकर थें च्वन खनिं का। अले ला छु माल, जि दबुली दनेबले न्ह्याबलें हे अथे छ्यनय् वास्या वास्या यायेगु याना। चासु म्वयेगु याना। थ्व ला मनूत न्हीकेगु ट्रिक हे जुया वन।

" जिगु थ्व साहित्यिक यात्राया झ्वलय् युगकवि सिद्धिचरण श्रेष्ठलिसे तःक्वः नाप लाये नं। तर चित्तधर हृदयलिसे उलि नाप लाये मनं। खतुं चित्तधर हृदयजु झायादीगु साहित्य सम्मेलनय् बाखं नं न्यंके नं। अले वय्कःया छेँय् नं वने नं। तर वय्कःलिसे भ्यले पुने मनं। जितः चित्तधर हृदयजुया छेँय् यंकादीम्ह रामबहादुर कायस्थ नांयाम्ह कवि खः। वय्कलं जितः निक्वःति चित्तधर हृदयजुया छेँय् यंकादिल। "

अले व हे खँ मति लुइकाः “पुनमायाचा” मञ्चन यायेगु ग्वसाः ग्वया। छगू बाखंचू मति लुइका। पासापिंलिसे सल्लाह ब्याका। पासापिं तयार जुल। अले ‘पुनमायाचा’ प्याखंया रिहर्सल शुरु जुल। रिहर्सल यायेबले पात्रतय्त इमिसं न्ववायेगु डाइलग न्यंका बिइगु। इमिसं व डाइलग कण्ठ वयेकीगु। गबलें न्यासि ववं हे न्हून्हूगु डाइलग धया यंकेगु। थुकथं उके ब्वति काइपिं सकसिनं डाइलग कण्ठ वयेकल। “पुनमायाचा” मञ्चन जुल। स्वःवःपिं सकलें ह्वार्राह्वार्रा न्हिला हःगु सः वल। व सलं जिगु नुगः स्वकु हाकः थहाँ वल। उगु ईया अनुभूति जिं शब्दं बयान यानां फइ हे मखु। “पुनमायाचा” स्वकुमितसें ययेकूबले जितः तःधंगु हःपाः व तिबः जू थें जुल। अनंनिसें जिं जिगु च्वसायात ख्यालि न्हिलां जाःगु च्वसाय् दिपा मदयेक न्ह्याका यंका। अथे धकाः जिं उपन्यास व बाखं नं मच्वयागु मखु, च्वया।
जिगु थ्व साहित्यिक यात्राया झ्वलय् युगकवि सिद्धिचरण श्रेष्ठलिसे तःक्वः नाप लाये नं। तर चित्तधर हृदयलिसे उलि नाप लाये मनं। खतुं चित्तधर हृदयजु झायादीगु साहित्य सम्मेलनय् बाखं नं न्यंके नं। अले वय्कःया छेँय् नं वने नं। तर वय्कःलिसे भ्यले पुने मनं। जितः चित्तधर हृदयजुया छेँय् यंकादीम्ह रामबहादुर कायस्थ नांयाम्ह कवि खः। वय्कलं जितः निक्वःति चित्तधर हृदयजुया छेँय् यंकादिल। उकी मध्ये छक्वः चाहिं जिं च्वयागु छपु बाखं क्यनेत वनागु अले लिपा वहे बाखं लित कायेत वनागु। अबले चित्तधर हृदयया मेमेपिं आपालं हनेबहःपिं मनूत मुना च्वंगु खना। अन वय्कःपिं दथुइ इण्डियाया बम्बइस जुइत्यंगु छगू आर्ट एक्जिविशनय् ब्वति काः वनेगु बारे खँल्हाबल्हा जुयाच्वंगु जुया च्वन। अन मिसाम्ह छम्ह नं दु। मेमेपिं नं दु। सु सु दु ? आः लुमं मजू। अले अबाय्ति चित्तधर हृदयजुं बम्बइ वनेगु खःसा वय्कः थःगु हे नेतृत्वय् वनेगु मखु धइगु खःसा वनेमखु धका धया च्वंगु जिं ताया। अन गम्भीर विषयया खँ जुयाच्वंगुलिं जिं वय्कःलिसे खँल्हाय् मखन। जिं ला वय्कःयात साहित्यकार जक धकाः मति तया तयागु तर वय्कःला छम्ह स्यल्लाम्ह चित्रकार नं खः धकाः अबाय्ति हे सिल।
जिगु साहित्यया पलाः न्ह्याकेगुलि सिद्धिचरण श्रेष्ठया नं तःधंगु ल्हाः दु। जिं “नसंफाःगु चा” नांयागु छगू उपन्यास च्वया। व उपन्यासया भूमिका सिद्धिचरण श्रेष्ठयात च्वकेगु मति तया। जिं ला वय्कःयात म्हस्यू। तर वय्कलं जितः उलि बांलाक म्हसिइ थें मताल। अले जिं दुर्गालाल दाइयात थ्व खँ कना। वय्कलं जितः सिद्धिचरण श्रेष्ठया थाय् यंकादिल। अले वय्कलं जितः जिं हे तुं उपन्यास ब्वना न्यंकेगु भाला बिया दिल। जिं उपन्यास ब्वना न्यंकेगु शुरु यानाबलय् वय्कलं अन मेमेपिं मस्त नं सःता दिल।

" जिगु जीवनया मेगु छगू महत्वपूर्ण खँ धइगु नेपाःया नांजाःम्ह नाटककार बालकृष्ण समं जिगु छगू नाटक स्वःवःगु खँ नं खः। व नाटकया नां “कलाकार महान” खः। जिमिसं येँया नाचघरय् थ्व नाटक क्यनागु इलय् पोष्टरपास्टर नं तिकागु। अले वहे पोस्टर स्वया प्रभावित जुयाः बालकृष्ण समं टिकट न्याना हे नाटक स्वःवःगु जुयाच्वन।"

वय्कलं अले बजां त्वँत्वं न्यनादीगु का। व उपन्यास छगू ब्वना न्यंके क्वचायेकेत जितः प्यन्हु न्यान्हु लगे जुल। थुकथं उपन्यास न्यने धुंकाः वय्कलं जिगु उपन्यास “नसंफाःगु चा”या निंतिं भूमिका च्वयादिल। वय्कःया भूमिका धइगु जिगु निंतिं तःधंगु खँ जुयाबिल। उकिसनं वय्कलं थःगु भूमिकाय् च्वयादीगु, “चित्रण कलाय् रामशेखरजुया ल्हाः गुलि स्याचू, उलि विचारपक्षय् मजूनि जुइफु, तर वय्कः छम्ह समर्थ च्वमि खः। वय्कःया अभिव्यक्ति झीगु हे संस्कृति भय्भय् बी। वय्कः थेंज्याःपिं हे च्वमिपिसं थ्व संघर्षया युगयात उलाः उलाः वयाच्वंगु झीगु तःजिगु दिनयात लसकुस याना हइ धैगु खँय् जि विश्वस्त। नसंफाःगु चायात फाता पुइका सुथ हयेत न्ह्यज्यायेगु ज्याय् झीत वय्कःयागु थ्व उपन्यासं व वय्कलं च्वयादीगु मेमेगु उपन्यासं पक्कां नं बः बी। मेमेगु उपन्यास धयागु कारण वय्कः थेंज्याःम्ह झीगु सामाजिक स्थितिलिसे भ्यलय् पुंम्ह च्वमिं मेगु मच्वसें नं च्वने छुइमखु धैगु जिगु दुनेंनिसेंया विश्वास खः।” थ्व खँग्वः जिगु जीवनया निंतिं हे महत्वपूर्ण खँग्वः खः। लिपा वय्कलं जि नाप लाक्व पतिकं जितः उपन्यास च्वयेत न्वाना दिल। तर जिं धाःसा मेगु उपन्यास च्वये हे मफुत। च्वयेगु कुतः यानागु खः। तर कुतः ताःलाय् मफुत। “नसंफाःगु चा” छगू च्वयेत हे जितः निदँ लगे जुल। अथे धकाः निदँतक लगातार च्वयागु नं मखु। तर च्वसा न्ह्याकाः निदँ लिपा तिनि क्वचाल। थ्व उपन्यास जिं पालुंगया पृष्ठभूमिइ च्वयागु तर जि पालुंगय् च्वना च्वनाबले धाःसा छगः आखः हे च्वये मफुत। अनंलिपा जितः भरतपुर सरुवा याःबले तिनि अन वना तिनि जिं च्वयागु खः। उपन्यास च्वयेबले यक्व हे च्वया च्वनेमाः। जिके उलि धैर्य हे मदु जुइमाः। अथे जुया जिं लिपा उपन्यास च्वये मफुत।
जिगु जीवनया मेगु छगू महत्वपूर्ण खँ धइगु नेपाःया नांजाःम्ह नाटककार बालकृष्ण समं जिगु छगू नाटक स्वःवःगु खँ नं खः। व नाटकया नां “कलाकार महान” खः। जिमिसं येँया नाचघरय् थ्व नाटक क्यनागु इलय् पोष्टरपास्टर नं तिकागु। अले वहे पोस्टर स्वया प्रभावित जुयाः बालकृष्ण समं टिकट न्याना हे नाटक स्वःवःगु जुयाच्वन। अन वय्कः वल धकाः धाःगु नं ताल। तर नाप लाये धाःसा मखं। जिपिं उबले नाटकया तयारी हे लिमलाना च्वन। लिपा नाटक क्वचायेका वय्कः लिहां हे वना छ्वल खनिं। तर वय्कलं लाखे जिमिगु प्याखंयात तसकं तारीफ याना दिल धइगु न्यना जिमित तसकं लय्ताः वल। खय्तला न्हापा नेपाल राजकीय प्रज्ञा प्रतिष्ठान खोले याःगु इलय् देय्या थीथी लोकप्याखंया अभिलेख तयेमाल धकाः जिमित नं खबर यात। अले जिमिसं “नागाचा” प्याखं क्यं वया। नागाचा धइगु महाद्यः पार्वतीया बाखं धकाः धयातःगु दु। तर वास्तवय् व महाद्यः पार्वतीया बाखं मखुका व। थ्व छपु लोक बाखं हे खः। उके जिं नागाचा जुया प्याखं हुला क्यना। अबाय्ति बालकृष्ण सम एकेडेमीया भाइस चान्सलर थें च्वं जिं स्वयेबले। छाय्धाःसां चान्सलर ला जुजु हे जुइगु थें च्वं। तर इमिसं जिमिगु प्याखंया अभिलेख तये बहःमजू धकाः क्वःछित। उलि कलात्मक मजू धकाः धाल।

 " अथेहे २८–२९ सालया खँ जुइमाः थ्व। जिगु विचारय् नेपालभाषाया ख्यालःया ख्यलय् “१२ बजे” हे ख्वपया दकलय् न्हापांगु नेपालभाषाया अज्याःगु ख्यालः जुइमाः गुगु ख्यालः लिपिबद्ध जुल। अर्थात् च्वये खन। अले उबलेनिसें हे राजनैतिक व्यङ्ग याना ख्यालः च्वयेगु शुरु जुल। व नं छाय् च्वयेमाल धाःसां अबाय्ति येँय् वँटु त्वालय् च्वंगु मुनासः नांयागु छगू संस्थां ख्यालः कासा याना वयाच्वंगु जुयाच्वन। "

“पुनमायाचा” आपासिनं ययेकूगुलिं जिं थःगु च्वसायात ख्यालः पाखे हे अप्वः न्ह्याका। तर अथेजूसां न्हापा न्हापा ख्यालियात च्वयातयेगु चलन मदु। उगु इलय् पात्रतय्त डाइलग न्यंकाः न्यंकाः हे जक लुमंके बीगु चलन खः। मेपिसं ला दकलय् न्हापां छु च्वल ? व ला जिं मस्यू। तर जिं दकलय् न्हापांखुसी लिपिबद्ध यानागु धैगु “१२ बजे” खः। थ्व पञ्चायती शासन प्रणालीयात ब्यङ्ग यायेभनं च्वयागु खः। अथेहे २८–२९ सालया खँ जुइमाः थ्व। जिगु विचारय् नेपालभाषाया ख्यालःया ख्यलय् “१२ बजे” हे ख्वपया दकलय् न्हापांगु नेपालभाषाया अज्याःगु ख्यालः जुइमाः गुगु ख्यालः लिपिबद्ध जुल। अर्थात् च्वये खन। अले उबलेनिसें हे राजनैतिक व्यङ्ग याना ख्यालः च्वयेगु शुरु जुल। व नं छाय् च्वयेमाल धाःसां अबाय्ति येँय् वँटु त्वालय् च्वंगु मुनासः नांयागु छगू संस्थां ख्यालः कासा याना वयाच्वंगु जुयाच्वन। उके ब्वति कायेत छपु ख्यालः माल धकाः खँ वल। का सा ज्यू का धकाः धया। तर न्हापा “पुनमायाचा” थें लिपिबद्ध मजूगु ख्यालः मज्यू धइगु खँ वल। ख्यालः च्वयातःगु हे माः धकाः धया हल। अथेजुयाः “१२ बजे” च्वया। मुनासःया ख्यालः कासाय् ब्वति कया।
खय्तला “१२ बजे” सिबें न्ह्यव “एक्सपोर्ट–इम्पोर्ट”, “परिवर्तन”, “कलाकार महान्” थेंज्याःगु नाटकत च्वये धुन। तर व दक्वं खस भासं च्वयागु जुल। अनंलिपा ने.सं. १०८४ (वि.सं. २०२१) जिगु बाखं मुना सफू “सोतिप्वाँय्” पिहाँ वल। नेपालभाषां जिगु दकलय् न्हापां पिदंगु सफू थ्वहे खः। अनंलिपा सफूया रुपय् पिदंगु “नसंफाःगु चा” उपन्यास खः। थ्व ने.सं. १०९३ (वि.सं. २०३०) सालय् पिदन। अथेहे तुं ने.सं. १०९५ (वि.सं. २०३२) सालय् मेगु बाखं मुना सफू “सिमात फफ स्वः” पिदन। ने.सं. १०९९ (वि.संं २०३६) पाखे जिं च्वयातयागु ख्यालः मुना सफू “धिन्ताल्ल” पिदन।
रामशेखर नकःमिया जिगु नुगः खँ सफू पाखें