- नर्मदेश्वर प्रधान

संविधानं देशया आम जनताया राजनीतिक स्थिति छु गुज्वःगु क्यनी । संविधान थ्व अर्थय् न्हायकं खः गन देशं नालाच्वंगु राजनीतिक व्यवस्था छर्लङ्ग खनेदइ ।

संविधान ला जंगलय् जन्तु, जनावरतय् नं दइ । व अलिखित, प्राकृतिक जुइ । जंगलय् जन्तु, जनावरत नं छुं नियतिं, पद्धतिं संचालित जुइ । जंगली नियमं न्ह्याइ । जंगली संविधान कथं सुयाके शक्ति दु, व म्वायेफइ, म्वायेदइ । बल्लाःत्याः जुइ । बल्लाःपिंसं कमजोरपिंत स्याइ । नइ । अन करुणा, सहिष्णुताया खँ वइमखु । जुइ मखु । जंगली संविधानं शक्ति हे अधिकार धाइ । कमजोर प्राणीत अन म्वाये फइमखु । इमि म्वायेगु अधिकार दइमखु ।

तर मनूया समाजय् जंगली संविधानं ज्या बीमखु । मनूत पशुत स्वयाः पाः । विवेकशील । मनूया म्वायेगु अधिकार शक्तिइ आधारित जुइमज्यू । अशक्त, मचा, वृद्धवृद्धा सकल समाजय् म्वाये दयेमाः । म्वाये फयेमाः । इमि म्वायेगु अधिकार सुरक्षित जुइमाः । मानवीय सभ्यताया विकास जुइ । राजनीतिक चेतना वृद्धि जुइ । प्रत्येक मनूया म्वायेगु अधिकारया प्रत्याभूति जुइमाः । मेपिंत हानि मयासे थःगु स्वतन्त्र विकास याये दयेमाः । थुज्वःगु समानता, स्वतन्त्रता, राजनीतिक, नैतिक अधिकार संविधानय् दइ । देशं गुज्वःगु शासन व्यवस्था नालेगु ? शक्ति बाँडफाँट गुकथं यायेगु ? थुकिया उल्लेख संविधानय् जुइ । संविधानं देशय् आम जनताया सम्मान गुलि सुनिश्चित क्यनी । मनूया आदिम स्वरुप जंगली । तर थःगु विवेकशीलता छ्यलाः मनुखं थःगु सभ्यता निर्माण याइ । न्ह्याकी । मानव समाज शक्तिया आधारय् मखु । सम्मान, सहिष्णुता, मर्यादाया आधारय् न्ह्याकेमाः । चेतना दनी ।

संविधान धयां जक मज्यू । देशय् संविधान दयां जक मज्यू । सुनां दयेकूगु संविधान ? गुगु प्रक्रियां दयेकूगु ? उकिया महत्व जुइ । निरंकुश शासकतसें नं संविधान दयेकी । छ्यलेगु याइ । अझ थुज्वःगु संविधानय् नं जनतायात नक्कली अधिकारत बी । तर निरंकुश संविधानया अधिकार, स्वतन्त्रताया छुं मू दइमखु । थुज्वःगु संविधानय् संवैधानिक अधिकारया नामय् स्वेच्छाचारी शासनया वर्चस्व दइ । आम जनता निरिह जुइ । विश्वय् निरंकुश व्यवस्थाय् थुज्वःगु संविधान प्रयोग जुइ ।

आम जनताया अधिकार, स्वतन्त्रता, मर्यादाया लाग जनता स्वयं हे संविधान दयेके दयेमाः । जनतां दयेकूगु संविधानय् जक जनताया हक, हित सुनिश्चित जुइ । जनताया सर्वोच्चता कायम जुइ । तर करोडौं जनतां प्रत्यक्ष सहभागी जुयाः तप्यंक संविधान दयेके सम्भव जुइमखु । उकिं जनताया प्रतिनिधि दुगु संविधानसभा ल्यइ । वयात जनताया संविधान दयेकेगु जिम्मा बी । थांै संविधानसभाय् अनेक दलतय् प्रतिनिधित्व दइ । आम जनताया निंतिं संविधान दयेकेगु इमि जिम्मेवारी जुइ ।

विडम्बना ! संविधानसभां संविधान दयेकी । देशय् राजनीतिक स्थिरता वइ । जनताया सर्वोच्चता कायम जुइ । देशय् अमन चैन दइ । जनतां तःधंगु म्हगस म्हंकूगु दइ । दंदँ तक । जनताया आशा फुक्क ह्वतय् लाइ । धलय् लाइ ।

संविधान यथार्थय् आम जनताया जुइ । सही संविधानयात आम जनतां अपनत्वया भावनां ग्रहण याइ । संविधान निर्माणया मूलभूत आधारत दइ । व आधार कथं संविधान किटान याइ । संविधानय् जटिलता दयेमज्यू । वा संविधान स्पष्ट जुइमाः । जनताया मूलभूत अधिकार, देशया शासन व्यवस्थाया लक्षण, मूलभूत प्रक्रिया थुकिइ प्रस्तुत जुइ । संविधान गुकथं दयेकेगु संवैधानिक शास्त्रं लँ क्यनी । देश, काल परिस्थिति कथं थुकियात समायोजन याइ । मिले यायेगु ज्या जुइ । तर मूलभूत खँय् अलमल जुइ मज्यू । आवश्यकता दइमखु । संविधान निर्माणया प्रक्रिया दइ । प्रक्रिया इमान्दार कथं पालन यायेमाः । संविधान निर्माण दिग्भ्रमित जुइमाःगु आवश्यकता दइमखु ।

विडम्बना ! नेपालय् संविधानसभां संविधान दयेकेज्यां लँ तंकी । अलमलय् जुइ । संविधान देशया लागि, आम जनताया लागि जुइमाः । थ्व खँयात संविधानय् प्रतिनिधित्व याइगु दलतसें च्यूताः तइमखु । संविधान थःथःगु दलतय् स्वार्थय् जुइमाः । संविधानयात थःगु दलया घोषणापत्र खंकी । उकथं हे दयेकेत स्वइ । दलत थःथः स्वार्थया लागि ल्वाइ । संविधान निर्माणयात थःगु पक्षय् कायेत स्वइ । संविधान निर्माणय् आम जनताया स्वार्थयात गुबलें च्यूताः तइमखु ।

अकस्मात प्यंगू प्रमुख दलत दथुइ सम्झौता जुइ । संविधान तुरुन्त दयेके, जनतायात बी । मस्यौदा जनता समक्ष वइ । दलत दथुइ कालबिलया सम्झौता जुइ । प्यंगू दलतसें थःगु मंकाः स्वार्थ दयेकी । शक्ति केन्द्र स्थापित याइ । थ्व हे शक्ति केन्द्रं संविधान बीत तत्पर जुइ । संविधानय् आम जनता समाहित जुइमाःगु खः । संविधान साझा दस्तावेज जुइमाःगु खः । तर छगू शक्ति केन्द्रं संविधान निर्माणयात थःगु ल्हातिइ काइ । दयेकी । जनतायात बी । शक्तिया लिधंसाय् दयेकूगु संविधान यथार्थय् जंगली संविधान जुइ । जंगली संविधानय् शक्तिया बोलबाला दइ । अन मानव सभ्यतां नालीगु सर्वसमान धर्मया खँ दइमखु ।

डा. बाबुराम भट्टराईनं इलय् ब्यलय् धाइ ‘थ्व संविधान सम्झौता खः, शक्ति सन्तुलनया उपज खः ।’ तर सम्झौता सकलया सकललिसे मखु । छुं छुं स्वार्थ पक्ष दथुइया जक सम्झौता खः । थ्व सम्झौताय् अनेक पक्षयात वांछ्वःगु दु । ‘जिस का लाठी उस का भैंस’ धाःगु दु । उकिं हे मखा भारतय् नेपाःया पुलांपिं प्रधानमन्त्रीत फुक्कसित सःताः ‘न्हूगु संविधानय् फुक्क पक्षयात समाहित या, ज्वं’ धयाहःगु दु । संविधानया हर्ताकर्ता निर्माणकर्तातसें भारतया उजंयात गथे काइ ! स्वये !