–डा. चुन्दा बज्राचार्य

यमपञ्चकया दकले लिपाया दिं अर्थात् कछलाथ्व दुतियाकुन्हु ततापिन्सं थः किजापिन्त लक्ष्मीपूजाबलय् लक्ष्मीपूया थाःथें म्हपूजाबलय् थःथम्हं थःगु आत्मायात पूजा याःथें ताः आयु भिं जीवनय् न्ह्याः वने फयेमाः धकाः सुवाः बियाः पूजा यायेगु खः । भाजु पुण्यरत्न बज्राचार्यया धापूकथं मोहनी नखःया दकले लिपाकुन्हुयागु विया दशमी चालं दिनय् मनूतय्सं थः हनेमाःपिनिगु ल्हाःतिं सिन्हः तिइथें थः तताः वा केहेँपिनिगु ल्हाःतं दाजु वा किजापिन्सं सिन्हः तिइगु याइ । किजापूजा याइबलय् न्हापां यमराज, यमुना, चित्रगुप्त व चिरञ्जीविपिन्त विधिकथं पूजा याइ । भाजु बलदेव जुजुया धापू कथं किजापूजा धयागु न्हूदँ क्यंकुन्हु म्हपूजा यानाः जीवनया लँपुइ पलाः छीत तयार जुया च्वंम्हसित तताकेहेँपिन्सं नं जीवनय् सफल जुइमाः धकाः सुवाः बिइत याइगु खः। किजापूजा बलय् नं ततापिनसं किजापिन्त म्हपूजा बलय्थें मन्दः च्वयाः च्वय् आगंद्यः व क्वय् यमराजयात समेत मन्दः च्वया किजायात धलं दंकाः मन्दः पूजा याकाः तताम्हं किजाम्हसित नं पूजा यानाः धौ सगं, सि सगं व खँय् सगं बिया सुवाः बीगु याइगु खः । नापं तताकेहेँपिन्सं थः दाजुकिजापिन्त पूजा याये धुंकाः म्हपूजाबलय् थें देमाब्वः मन्दलय् दिकाः हे नकेमाः नक धुंकाः म्वसिप्वः, ग्वाः ग्वय् समेत बीमाः । तता तःकेहेँपिन्सं दाजुकिजापिन्त पूजा यानाः द्यःयात थें म्हय् थियाः अन्यायगु नं याइगु चलन दु ।
वास्तवय् ततापिन्सं किजापिन्त जन पूजा याइगु किजापूजा जूसां केहेँपिन्सं नं दाजुपिन्त पूजा यायेगु चलन दु । दाजुकिजा मदुपिं तता तःकेहेँपिन्सं रानापुखू दथुइ च्वंम्ह महाद्यःयात किजा भापाः पूजा यायेगु चलन दु ।
तता तःकेहेँपिन्सं दाजुकिजापिन्त छाय् पूजा यात धयागु खँय् शास्त्रय् थुकथं उल्लेख यानातःगु दु । “भातृ द्वितीया अर्थात् किजापूजाकुन्हु थः दाजुपिन्त यमराज व किजापिन्त चित्रगुप्त भाःपा विधिकथं चिकंमन्दः नापं थानाः पूजा यायेगु खः । पूजा याये सिधयेकाः भ्वय् नकाः म्हुतु शुद्ध यायेत ग्वाः ग्वय् नकेगु यायेमाः किजापूजा यायेत च्वःगु मन्दः दुने किजापूजा यायेत थाःगु चिकं मन्दः मगंतल्ले, सि सगं ब्यूगुली दूगु ख्वःसिं ख्वला लखय् माः मबू तल्ले, खेलुइताः न्यय् छतु दूगु क्वखानापं क्वखायेकूगु ग्वय्स्वांमाःया ग्वय्स्वां  सुखू मगंतल्ले यमराज व चित्रगुप्तं दाजुकिजा व तता तःकेहेँपिन्त रक्षा याइ । अज्याःपिं दाजुकिजा तता तःकेहेँपिन्सं निरोगी, ताःआयु व कल्याण जुइ ” धयागु धापू दु ।
किजापूजा यायेगुया मेगु छगू लोक धारणा नं दु । न्हापा न्हापां कार्तिक शुक्ल द्वितीयाकुन्हु यमुनां थः दाजु यमराजयात निमन्त्रण यानाः पूजा यानाः भ्वय् नकाः तया तःबलय् केहेँम्ह दाजुम्हसित थःपिन्संथें मूतय्सं नं ततापिन्सं थः किजापिन्त पूजा यानाः भ्वय् नकाः न्ह्याइपुके दयेमाः धकाः फ्वंबलय् यमराजं ज्यू धाःगुलिं परम्परा न्ह्यात धयागु धापू दु । किजापूजाकन्हु यमुनां यमराजयात निसें मनूतय्सं थःथःगु किजापिन्त पूजा यानाः किजापूजा न्ह्याकीगु खः ।
किजापूजाया बारे समाजय् चर्चित छपु लोक बाखं नं दु । गुगु बाखनय् आयु फुइ धुंकूम्ह किजायात यमराजं कः वःगु जुयाच्वन । उबलय्लाक तताम्हसिनं किजायात पूजा यायेत्यंगु जुयाच्वन । तताम्हसिनं किजापूजा याये धुंकाः किजापूजा याः बलय् मन्दलय् थनातःगु चिकं मगंतल्ले, ख्वःसिं ख्वला लखय् माःमबू तल्ले, ग्वय्स्वां सुकू मगंतल्ले यमराजं किजायात यंके दैमखु धकाः फ्वन । किजाया नापनापं यमराज व यमराजनापं वःपिं दुततय्त नं पूजा यानाः ब्यूगुलिं यमराज लयताया ज्यू धाल । थुकथं तताम्ह किजाया ताः आयुया कामना यात मृत्युपाखें मुक्त यात धयागु लोकबाखं दु ।
किजापूजा सम्बन्धी न्ह्याग्गु हे खँ जूसां नं तता केहेँपिन्सं थः दाजुकिजापिनि ताः आयुया कामना यासें न्ह्याकूगु पूजा खः ।