नेवा: अनलाइन न्युज – ललेन्द्र शाक्य | २०७९ आश्विन १०, सोमबार १३:३५:००

नेवाः तजिलजि कथं दच्छियंक हे छुं कि छुं नखःचखः, जात्रा, पर्व आदि इत्यादि झ्वःलाकाः हे वयाच्वनी, अलय् झीसं थःगु थाय् बाय् रितिथिति कथं हना हे वयाच्वना । दच्छियंकं थुकथं वयाच्वनीगु नखःचखः झी नेवाःतयेगु बासस्थानया भौगोलिक स्थिति, सामाजिक स्थिति व ताला बाय् चिकुलाया ई कथंया परिस्थिति नापं सामना यायेत बाय् ईब्यः कथं (परिस्थिति कथं) थःत अनुकुल याना यंकेत बाय् अनुकुल यायेत ल्वयेक थःगु शरिरयात माःकथंया खुराक बाय् नसाःत्वसा नयेगु कथंया नखःचखः झी नेवाःतयेसं हनाः वयाच्वंगु खनेदु ।

अथेहे झीगु सामाजिक जीवनय् झीसं चायेकं मचायेकं बाय् प्रत्यक्ष अप्रत्यक्ष रुपं थीथी कथंया झीतः ग्वाहालि यानाः वयाच्वंपिं बस्तुभाउ (पशुपन्छी)यात दँय् छकःसां इमिगु गुणयात लुमंकाः इमिगु ग्वाहालियात कदर याना सुभाय् देछायेगु कथंया पर्व हनेग, अथेहे झी अजा अजाजुपिनिगु गुण लुमंकाः इमित दँय् छकः पूजा याना पर्वया रुपय् हनेगु, अथेहे तसकं हे बामलाःगु दैविक भयावह स्थितिनापं सामना याना वयात पराजित याना थःगु अस्तित्व कायम याना वःगुया लुमन्ति पर्वया रुपय् हनेगु आदि इत्यादि नखःचखः, जात्रा, पर्व हनाः वयाच्वंगु खनेदु । थःथःगु थाय् बाय् कथंया बिशेष नखः बाय् जात्रा, पर्वया रुपय् नं थन झी नेवाःतयसं हनाः वयाच्वंगु दु । गथेकि येँया नेवाःतयसं पाहाँचःह्रे नखः, ख्वपया नेवाःतयसं बिस्काः नखः व बिस्काः जात्रा, अथेहे यलया नेवाःतयसं बुङ्गद्यःया जात्रायात स्थानीय थाय् बाय् कथंया नखःचखः व जात्रा पर्वया कथं हनाः वयाच्वंगु दु ।

नेवाःतयसं कःघाना हनाः वयाच्वंगु नखःचखः मध्ये नेपाः दुनेया व नेपाः पिनेया दक्व नेवाःतयसं छगू हे इलय् छगू हे रितिथिति कथं बिशेषरुपं हनाः वयाच्वंगु तःधंगु नखः मोहनी नखः खः । नेपाल संम्वतया चन्द्रमास कथंया ला कौलाथ्व पारु आश्विन शुक्ल पक्ष प्रतिपदाकुन्हुनिसें सुरु जुयाः कौलाथ्व कतिं पुन्हिकुन्हु क्वचाइ । कौलाथ्व पारुकुन्हु नसंचा इलय् खुसीइ वनाः म्वःल्हुया निसि याना खुसिइ च्वंगु पंचाः÷फिइ कया थःथःगु छें व आगंछेँय् यंकाः नलःस्वाँ पिइगु चाः भ्यगते बाय् छन्हु न्ह्यः सुचुपिचु याना बँथिलाः तःगु बँय् पंचाः प्वंका गणेद्यःया आकार दयेकाः तच्छो व कःनि ह्वलाः अष्टमात्रिका व दुर्गा भवानीयात आराधना याना नलःस्वाँ पिइ । नलःस्वाँ पिइधुंकाः सप्तमितक सामान्य पूजा बाहेक झी नेवाःतय् मेगु छुं नं यायेम्वाः । गैर नेवाःतय् सप्तमिकुन्हु नलःस्वाँ क्वथाये फुलपाति दुकायेमाःगु परम्परा दु । तर झी नेवाःतये फुलपाति दुकाये म्वाः ।

अष्टमिकुन्हु निसि याना अष्टमात्रिका व दुर्गा भवानी आराधना याना मोहनीया बिशेष पूजा न्ह्याकी । नलःस्वाँ क्वथाय् थापैचा (थापैचाय् अय्ला बाय् थ्वँ तया द्यःने केरा लप्तेखे म्येया ला छपायँ तया) स्वनि नापं झीसं थःथःगु जीवनय् छेलाबुला याना वयाच्वनागु ज्याभःत नं स्वना पूजा याइ । बहनि कुलछिमुना कलश पूजा याना कुलिं बजि दाना तया ख्येँसगँ कया कुछि भ्वय् नइ । अष्टमि कुन्हुनिसें आगं दूपिनिं थःथःगु थिति कथं आगमय् नं पूजाआजा याइ ।

नवमिकुन्हु मोहनी फयाः थःथःगु परम्पराकथं नलःस्वाँ क्वथी हँय्, ग्वङ्ग खा प्वसः बिया पूजा याना नवमिया स्याक्वत्याक्व हनि । नेवाः खँग्वलय् स्याक्वत्याक्वया खँग्वःयात वालाः स्वयेबले थ्व नवमिकुन्हु नलःस्वाँ क्वथी व पीथ पीथये न्ह्याक्व पशुपन्छी प्वसः बियाः स्याःसां ज्यू बाय् न्हा्क्व स्याःसां ज्यू अथे जुया स्याक्वत्याक्व धाःगुला खःला धईथें च्वं ।

दसमिकुन्हु नलःस्वाँ क्वथी पूजा याना स्वाँ क्वकायेगु ज्या जुइ । नलःस्वाँ क्वकायेगु ज्यायात झी नेवाःतसें चालं क्वकायेगु धयाः वयाच्वंगु दु । चालं याइबलय् नलःस्वाँ क्वथी स्वनातःगु ज्याभःत छेँया थकाली कथं छेँजःतसें ज्याभः क्वकया पायाः न्ह्याका ज्याभः छेलेगु कथं ज्याभः नं भ्वय् फसि पालाः ज्याभः छेलेगु ज्या सुथां लाकी । अथेहे स्वनातःगु थापैचा छेँया नकीं नं लःल्हाना कयाः पायः न्ह्याकेगु ज्या जुइ । थुकथं ज्याभः व थापैचा क्वकया पायः न्ह्याके धुंकाः छेंया थकालीं छसिं कथं क्वकालिपिं छेँजःपिंन्त सिन्ह, स्वगँ व मोहनी सिन्ह तिकाः नलःस्वाँ, ह्याँगु तुलावाला व सिसावुसा लःल्हाना नं बिया सुस्वास्थ व जीवन सुथां लायेमा धया भिंतुना बिइगु ज्याः ज्वीइ । स्वाँ सिन्ह बिइगु ज्याः क्वचाये धुंकाः थापैचाय् द्यःने तयातःगु लापाय् छुयाः हाकु छोय्ला दयेका कुलछिमुना समये नया मोहनीया भ्वय् नइ ।

चर्तुदसीकुन्हुतक नेवाःतय् थःथितिपिन्थाय् मोहनीया नखःत्याः ब्वनेगु व वनेगु ज्या जुयाच्वनि, अले चर्तुदसीकुन्हुतकया दुने नलःस्वाँ पिनागु पँचाः व पूजा याना मुनाच्वंगु स्वाँ किगः दक्वं मुना पिखालुखी वाये येंकि । थ्व चर्तुदसीयात सिघःपुन्ही धाइसा थ्वयाँ कन्हय् कुन्हुयात कतिपुन्ही धाइ । थुकुन्हु छेँ छेँ आलःमतः (आकाशदिप) खाया गौरीनायरायणयात लच्छि यंकं मत बिइगु व्यवस्था याना मोहनी नखः क्वचाइ ।

येँ असं त्वाःया लागाय् दुने लाःपिं नेवाःनय् मोहनी बलय् दशमीकुन्हु छुं यायेम्वाः उकुन्हु छन्हु सुलं च्वना एकादसीकुन्हु तिनि चालं याइ । अथेहे येँ क्वःने लागाय् च्वंपिंनि तःधंगु मोहनी नखः पंचमिकुन्हु याइ । उकुन्हु पचिमः जात्रा धकाः पचलि आजु (भैलद्यः)या जात्राः याइ । अले उकुन्हु हे क्वःनेया लागाय् च्वंपिं सकसिया मोहनीया मू भ्वय् जुइ ।

नेपाःया सनातन शैव मार्गी , बैश्णवी मार्गी (हिन्दू) व बौद्धमार्गी दक्वः नेवाःतसें कौलाथ्व पारु कुन्हु नःलास्वाँ पिना मोहनी नखः हँ सां येँ पचली आजु (भैलद्यः)या द्यः खलःतय् व क्वनेत्वाःया नेवाःतय् धाःसा नःलास्वाँ पिना मोहनी नखः हनिमखु बाय् नःलास्वाँ पिइ मज्यू । क्वःनेत्वाःया अधिस्थात्रि द्यः पचली आजु जुगु व पचली आजु द्यःखलःपिनि नःलास्वाँ पीइ मज्यूुगुलिं हे क्वःनेया त्वाःखलःपिनि नं नःलास्वाँ पीमज्युगु खः । पचली आजु द्यः खलःपिनि छाय् नःलास्वाँ पिइमज्यू धइगुया यथार्थ गुहे खँ सुनां नं थथेहे खः धाये फुपिं धाःसा सुं हे दुगु खनेमदु । थ्व छगू दुवालाः स्वयेमाःगु बिषय जुयाच्वंगु दु ।

थ्व द्यः खलःतय् मोहनी बलय् नःलास्वाँया पलेसा द्यःयात कनाथस्वाँ छायेमाःगु परम्परा दु । कनाथस्वाँ पिइत पचलि पीठ क्षेत्रेहे करिब छपित्या बुँया व्यवस्था पचली भैलद्यःया गुथिं यानातःगु दु । मोहनी बलय् द्यः खलःपिन्त माःगु कनाथस्वाँया लागिं श्रावण महीनाया सःन्हु कुन्हु (१ गते) पचलि भैलद्यः खलःत येँया टूपे तुसाल (आःया चुनिखेल गा.बि.स.) धाःगु गामे दलदलथे हे दुगु छगू पुखुलि बुया वयाच्वंगु कनाथस्वाँया पुसा काःवना अन पूजा याना समय् नया अनं कनाथस्वाँया पूसा हया कन्हय् कुन्हु पचली क्षेत्रे बुइँ पिइ । थ्व कनाथस्वाँया पुसा पिइगु बखते मिसातय्सं पिइ मज्यूगु व मिजंतय्सं जक पिइमाःगु परम्परा कायम जुयाः वयाच्वंगु दु । मिसातेसं छाय् कनाथस्वाँ पिइमज्यूगु धइगु बिषयसं थन सुना नं थथे हे खः धायेफुगु खनेमदु । थ्व स्वाँ मेमेगु स्वाँथें मखु गथेकि थ्व स्वाँ अन्दाजि कुछिति हाकःगु नलीचागु वाउगु डँया च्वकाय् सर्लक हःजक दुगु स्वाँ खः थ्वयात हे कनाथ स्वाँ धाई । थ्व पिनातगु स्वाँ कौलाथ्व दुतियाकुन्हु पचली द्यः खलःत बुइँ वना हानं छकः बुइँ पूजा याना स्वाँ पुया हया थकु जुजु व जोशी गूरुजुपिनिगु छेँ छेँ हे द्यः खलःतेसं यंका बिया ल्यँदूगु स्वाँ पचली गमय्या छगू क्वथाय् तयातइ । थ्वहे स्वाँ कौलाथ्व षष्ठिकुन्हुनिसें पचली द्यःखलःतय्त व क्वःने त्वाःखलःतय्त इनाबिइ । थ्वहे कनाथस्वाँ अष्टमी, नवमी व दसमीकुन्हु द्यःयात छाया पूजा याइ । चालं याना स्वाँ बिइबलय् नं थ्व हे स्वाँ बिइ । पचली भैलद्य खलःते मोहनी बलय् नःलास्वाँ मपिसें थ्व कनाथस्वाँ छाया पूजा याना मोहनीया मोहनी सिन्हः तिका स्वाँ बिइबले थ्व कनाथस्वाँ बिया चालं क्वकायेगु बाहेक मेमेपि नेवाःतयेथें अष्टमीकुन्हु कुछिभ्वय् नयेगु, नवमीकुन्हु स्याक्वत्याक्व हना पूजा याना भ्वय् नयेगु व दसमीकुन्हु चालं यायेगु बिधि वहे कथं खः मेगु छुं हे पाःगु मदु ।

पचली भैलःद्यः (आजु) खलःतय् बाहेक न्यनेदु कथं यलया ख्वनाय् च्वंपिसं नं नःलास्वाँ पिइमज्यू धैगु खँ न्यनेदु । सकल नेवाःतय् मोहनी बलय् पारुकुन्हु नःलास्वाँ पिना पीठ पीठय् वना अष्टमी, नवमीकुन्हु व दसमीकुन्हु पूजा याइबलय् नःलास्वाँ छाया पूजा याइ, तर अथेसां थ्व पचली आजु खलःतय् धाःसा नःलास्वाँ पिइमज्यू अलय् नःलास्वाँ छाया पूजा याये मज्यूगुया हुनि छु खः ? थुकिया गुहे खँ पुलाँपिं द्यःगुथी खलःतेसं बाय् सःस्यूपि थकाली नायः नकिंतय्सं थः मस्तेत कनामतःगु व कना मवंगुया हुनिं थ्व खँया कारण थ्वहे खः बाय् थथे हे खः धया सुना नं धायेफुगु खनेमदु बाय् धाये फुपिं सुं हे मदु ।

न्हापा न्हापा द्यवं झीतः संरक्षण व सुरक्षा यानाः वयाच्वंगु खःसा थौ वया द्यःयात हे झीसं संरक्षण व सुरक्षा यायेमाःगु अवस्था जुजुं वयाच्वंगु जक मखु व अवस्था वये हे धुंकल । पुलाँपिं गुथी खलः व नायः नकिंतय्सं द्यःया बिषय्, द्यःपिनिगु गुहे खँतः व झीगु तजिलजि हनेगु व रितिथितिया कारणत न्हू पुस्तापिन्त लःल्हाना सिकाबिका तयेगु खँय् छुं चिउताः मतःगु व चिउताः मकाःगु कारणं झीसं अजा अजाजु व अजिमा कथं हनाः मानेयाना जात्रा पर्व याना वयाच्वनागु द्यः व द्यःतयेगु इतिहास तक नं थौं झीसं मसीका च्वनेमाल । झी नेवाः तजिलजि, नखःचखः व जात्रा पर्वया अस्तित्वया न्ह्यसलय् थ्व छगू हाथ्या (चुनौति) हे खः । थ्व चुनौतियात झीसं सामना याना त्याका झीगु नेवाः संस्कृति म्वाकाः तयेमाःगु थौंया आवश्यकता खः ।

नेवाः सन्देश वाःपौपाखें

Categorized in बिचा: