सुरेश किरण
संविधान ला जारी जुल तर थ्व संविधानं न्हूगु संविधान दयेके धकाः वःपिं समुदाय व वर्गयात हे दकलय् निराश याना बिल । न्हूगु संविधानया दकलय् अजूचायापुगु विडम्बना हे थ्वहे खः । मूलतः थ्व संविधानया दकलय् मौलिक विशेषता धइगु स्वता खः ः १) संघीयता, २) गणतन्त्र व ३) धर्म निरपेक्षता । तर संविधानं थ्व स्वतां विशेषतायात थज्याःगु कुरुप ढंगं प्रस्तुत याना बिल कि व खनाः स्वयम् संघीयता, गणतन्त्र व धर्म निरपेक्षताया लागिं संघर्ष याःपिं व्यक्ति व शक्तित हे जिल्ल जुइमाःगु अवस्था वया बिल ।
दकलय् न्हापां दुवाले संघीय प्रणालीयात गुगु थ्व संविधानया दकलय् प्रमुख विशेषता खः । खतुं देशय् विद्यमान एकात्मक राज्य प्रणालीया थासय् संघीय प्रणालीयात कार्यान्वयन यायेगु धइगु अवश्य नं अःपुगु ज्या मखु । थथे अःपुगु ज्या मखुसां नं देशय् संघीय प्रणालीया माग जूगुया छगूयां छगू हे जक कारण धइगु लिउने लानाच्वंपिं आदिवासी जनजाति, मधेसी व दलित समुदाययात अधिकारसम्पन्न यायेगु लागिं खः । सदियौंनिसें राज्यसत्तापाखें लिउने लाकातःपिं थ्व थीथी पहिचानय् आवद्ध जातीय भाषिक समुदाययात अधिकारसम्पन्न यायेगु खःसा संघीय प्रणालीइ मवँसें मगाः धइगु निष्कर्षं हे राजनीतिं न्हूगु कोर्श ज्वंगु खः । वहे अनुरुप थौं संघीय नेपाःया न्हूगु संविधान वल । तर विडम्बना छु जुल ले धायेबलय् थ्व संघीय संविधानयात थौं अज्याःपिं व्यक्ति व पुचःतय्सं समर्थन स्वरुप दीपावली यानाच्वन गुपिं गुगुं इलय् संघीय प्रणालीया हे विरोधी खः । म्हिगः तक संघीय प्रणालीया विरोध यानाच्वंपिं व्यक्ति व शक्तितय्सं थौं संघीय संविधानयात समर्थन यानाच्वन, तर म्हिगः गुमिसं संघीयताया लागिं संघर्ष याःगु खः उमिसं धाःसा संविधानया विरोध यानाच्वन । थ्व छु जूगु खः ? संघीयताया घोर विरोधीत थौं संघीय प्रणाली सहितया संविधानयात लसकुस यासें छेँय् दीपावली यानाच्वन, संघीयताया माग यासें ज्यान समेत बिउपिं मनूत धाःसा थौं संघीय प्रणाली सहितया संविधान च्याकाः ब्ल्याक आउट यानाच्वन । थथे छाय् जुल ? थुइके थाकुगु व तर मथुइकुसें मगाःगु खँ थन दु ।
तत्कालिन बहुदलवादी पार्टीतय्सं उगु इलय् संघीय प्रणालीया विरोध याइबलय् धाइगु छता खँ खः – जनजाति व मधेसीयात अधिकारसम्पन्न हे यायेगु खःसा संघीय प्रणालीइ हे वनेमाः धइगु मदु, थ्वहे प्रणाली दुने नं उमित अधिकारसम्पन्न याये जिउ ।
अज्याःगु तर्कयात अबलय्यापिं जनजाति व मधेसी नेतातय्सं तप्यंक अस्वीकार यात । तर आः वयाः सी दत, तत्कालिन संघीयता विरोधीतय्सं धाथें खःगु हे धकाःसा खँ ल्हाःगु जुयाच्वन । अधिकार बीगु खःसा संघीयता हे माः धइगु मदु खनिं । छाय्धाःसां संघीयता वःसां नं अधिकार चाहिँ मवयेफुगु नं जुयाच्वन । उकिया प्रमाण झीगु न्ह्यःने दु – नेपाःया न्हूगु संविधानं संघीयता ला बिल तर अधिकार मबिउ । आदिवासी जनजाति व मधेसीतय्सं माग यानाच्वंगु संघीयता रूपी तुयात संघीयता विरोधीतय्सं मिसिनय् तयाः थज्याःगुनक्सां पेले याना बिल कि उकिया अधिकार रूपी रस फुक्क दथुं हे ज्वया वनाः केवल ख्वाखःगु तुख्वः जक झीगु ल्हातय् लाना बिल । फलस्वरुप संघीयता ला वल तर अधिकार मवः । फलतः संघीयताया लागिं चां–न्हि ल्वात । तर संघीयता वःबलय् उकियात हे विरोध यानाच्वने माल । 
पाय्छि थ्वहे अवस्था गणतन्त्र व धर्म निरपेक्षताया नं जुयाच्वन । करिब खुदँ दत नेपालं गणतन्त्रया अभ्यास यानाच्वंगु । देशय् गणतन्त्र वल धाःसां नं जुजु चिलावंगु आभास धाःसा नेपाली जनतां आः तकं याये मखंनि । नेपालय् शाहवंशीय जुजुयात सामन्तवादया हा धयातःगु खः । जुजुया हे कारणं यानाः देशय् छगू भाषा, छगू भेष, छगू धर्म, छगू संस्कृतिया नीति लादे यानातःगु खः धकाः विश्लेषण यायेगु याः । देशय् जुजुं ल्हाइगु भाषा खय् भाय्, जुजुया भेषभुषा दौरासुरुवाः, जुजुया धर्म हिन्दू व जुजुया हे संस्कृति जनतायात लादे यानातःगु खः । राजतन्त्र वनेसातकि थज्याःगु प्रचलन नं वनी धकाः आशा यानातःगु खः । तर मवं । राजतन्त्र वंसां एक भाषा, एक भेष, एक धर्म व एक संस्कृतिया नीति तना मवं । बरु अःखतं थ्व झन् मजबूत जुया वल । न्हापा जुजु याकःचां कःघानातःगु थ्व सामन्ती संस्कृति आः छगू मुक्कं समुदायं हे कः घाः वल । निरंकुश धयातःम्ह जुजु महेन्द्रं २०१९ सालय् थः यत्थे च्वःगु संविधानय् थः यत्थे उल्लेख याःगु राष्ट्र भाषा नेपाली, हिन्दू अधिराज्य आः जनतां च्वःगु संविधानय् नं उल्लेख मयासें मगाः धाइपिं ग्वाःग्वाः पिहां वल । थ्वहे खँया लागिं न्हापा जुजुलिसे संघर्ष याःगु खःसा आः थ्वहे खँया लागिं थीथी राजनीतिक दलया शीर्ष धाःपिं नेतातलिसे संघर्ष याये मालाच्वन । आखिर जुजु चीकाछ्वःगुया अर्थ छु दत ? जुजुया कुर्सीइ राष्ट्रपतियात फ्यतुकेगु लागिं जक राजतन्त्र उन्मूलन याःगु मखु । राजतन्त्र उन्मूलन याःगुया अर्थ राजतन्त्रं राजाया लागिं जक अनुकुल जुइक दयेकातःगु थीथी कथंया सामाजिक, राजनीतिक, आर्थिक, सांस्कृतिक आधारतय्त नं उन्मूलन यायेगु लागिं खः । उकिं राजतन्त्रया थासय् गणतन्त्र दुगु संविधान वल, तर गणतन्त्रवादीतय्सं उकियात स्वीकार याये मफयाच्वन ।
धर्म निरपेक्षताया अवस्था नं वहे खः । संविधानय् देय्यात ‘हिन्दू राष्ट्र’ धकाः उल्लेख यानातःगु वाक्यांश चीकेगु लागिं धर्म निरपेक्षताया आन्दोलन जूगु खः । अन्तरिम संविधानय् धर्म निरपेक्ष उल्लेख नं यात । तर धर्म निरपेक्ष उल्लेख याःसां देय् ‘हिन्दू राष्ट्र’ या किपालुं धाःसा मुक्त जुइ मफु । न्हापा न्हापा मोहनि वल कि राष्ट्राध्यक्ष जुयाच्वंम्ह हिन्दू जुजु थीथी शक्तिपीठया दर्शन यायेत वनीगु । धर्म निरपेक्ष देय्या राष्ट्राध्यक्ष जुयाच्वंम्ह राष्ट्रपति नं मोहनिपतिकं वहे जुजु वनीगु शक्तिपीठया दर्शन यायेत ब्वाँय् जुल । जुजुं मोहनिया सिन्हः तिकीगु, राष्ट्रपतिं नं मोहनिया सिन्हः तिका हल । राजनीतिक पार्टीतय्सं मोहनिया हे लसताय् विशेष चियापान कार्यक्रम याइगु । ल्होसार, क्रिसमस, इदया छन्हु बिदा । मोहनिया न्हय्न्हु बिदा । व बाहेक नं राम, कृष्ण, इन्द्र, शिव, ब्रम्हा, बिष्णु, सीता, सल, खिचा, सा, गोबरया नामय् समेत अलग्ग हे बिदा । धर्म निरपेक्ष धाःसां गनं नं निरपेक्षता मखं । आः ला संविधानय् धर्म निरपेक्ष खःसां सनातन धर्म (हिन्दू) या रक्षा यायेमाः धकाः व्याख्या थपे याना हःगु दु । सर्वोच्च अदालतया हिन्दू न्यायाधीशतय्सं उगु व्याख्यायात गुकथं अपव्याख्या याइ, व धयाच्वने माःगु खँ मखुत ।
उपलब्धी धकाः चर्चा जुइगु थ्व स्वतां विशेषता आः तक परिपक्व मजूनि । संविधानय् संशोधन यानाः उकियात परिपक्व यायेगु ल्यं हे दनि । आःया संविधानं आदिवासी जनजाति, मधेसी, दलित समुदायं यानाच्वंगु माग पूवंकेगु लुखा जक चायेकूगु दु । लँपु दयेकूगु मदुनि । यदि व लँपु नं दयेका यंकल धाःसा थ्व संविधान सफल नं जुइ, मखुसा संविधान जक मखु मेगु दँबदँ लिपा मुक्कं देय् तकं असफल जुइफु । सखे थ्व नं धायेमाःगु खँ मखु ।
०००