नेवा: अनलाइन न्युज | २०७२ आश्विन ८, शुक्रबार १३:४०:००

भियना विश्वविद्यालयया इतिहास ब्वंकीम्ह प्राध्यापक व पत्रकार डा. हान्स गेओर्ग बेहरया सफू नेपाः द्यःया दोहलपा सफू हानं छक्वः चर्चाय् वःगु दु । विशेष यानाः थ्व सफुती नेपाः देय् त्याकूम्ह गोरखाली जुजु पृथ्वीनारायण शाहया बेलायतीत नाप सा“ठगा“ठ द ुगु ख“ उद्घाटित यानाब्यूगु दु । थ्व गोप्य सन्धिया प्रति अझ नं लण्डनय् इष्ट इण्डिया कम्पनीया अभिलेखालयस सुरक्षित दुगु ख“ च्वमिं दावी यानातःगु दु धाःसा थ्वहे सन्धि अन्तर्गत गोर्खाली सैनिकतय्के तुपः (बन्दुक) वःगु ख“ नं न्ह्यथनातःगु दु । थुगु सन्धिइ बेलायतीतपाखें सही याःम्ह कप्तान सीन खः धकाः उकी धयातःगु दु । उगु गोप्य सन्धि यायेगुया बेलायतीतय्गु उद्देश्य धइगु भारतया मुगल साम्राज्य व तिब्बतया दथुइ दुगु व्यापारिक ल“पु बन्द यायेगु खः, थुकिं यानाः मुगलतय्त  कमजोर यानाः त्याका कायेफइ । मुगल व नेपाःया मल्ल जुजुपिनि दथुइ नं बांलाःगु व्यापार सम्बन्ध दयाच्वंगु खः । मुगलतय् राजश्वया ३० प्रतिशत ब्व नेपाःया ल“पु जुयाः तिब्बतलिसेया व्यापार जुयाच्वंगु खः ।
सन् १७६६ स गोरखाली फौजयात ८०० पु तुपः व २१ म्ह बेलायती सल्लाहकारत दसेंलि तुपःया बलं हे किपू देय्यात इमिसं त्याकेफत । थुकी स्वब्वय् निब्व किपूमि लडाकुत सित । ल्यं दनिपिन्त न्हाय् ध्यनाबिल । थथे जूबलय् थनया मल्ल जुजुपिसं संगीन स्थिति वःगु खन । बुद्धिमान् जुजु जयप्रकाश मल्लं इष्ट इण्डिया कम्पनीयात तसकं हे मर्मय् थीगु पौ च्वयाः ग्वाहालि वन । बेलायतीतसें कप्तान किनलोकया नेतृत्वय् १५ म्ह बल्लाःपिं मनूत छ्वयाहल । थुम्ह कप्तान खूब अय्लाः त्वनेमाःम्ह । स्वनिगः दुहा“ वयेगु हाकुगु“इ थ्यनेवं गोर्खालीतसें थःपिन्त बुकूगु नाटक यात । गले थन वयाः गोर्खालीत धइपिं साप हे बल्लाःपिं धइगु सन्देश नं प्रवाहित यात । थ्वयां लिपा जुजु जयप्रकाश मल्लयात धार्मिक रुपं कुमारीद्यःया बः कायेगु बाहेक मेगु ल“पु मन्त ।
थुकथं सन् १७६८ स पृथ्वीनारायण शाहं कुमारी खः साली खुन्हु ये“ देय् त्याकूगु खः । थ्व ख“ ला इतिहासय् नं दु । तर झीगु इतिहासय् मदुगु ख्वप देसय् नाकाबन्दी याःगु, जयप्रकाश मल्लं आत्महत्या याःगु, तेजनरसिंह मल्लयात छचालिं पःखाः ग्वयाः स्याना छ्वःगु, रणजीत मल्लयात मिखा तछ्यानाः काशीइ छ्वयाब्यूगु ख“ नं थुकी न्ह्यथनातःगु दु । थ्वयांल्यू पृथ्वीनारायण शाहं २५०० म्ह नेवाःत स्याःगु, ब्वनेच्वये व छे“ ल्ह्वंके (मर्मत याके) मब्यूगु ख“ नं दु । नेवाःत तसकं हे बुद्धिमान व साहसी मनूत जूगुलिं इमित आतंकित यायेमाःगु धइगु कप्तान सीनया सल्लाहकथं हे पृथ्वीनारायण शाह नं  ज्याख“ याःगु खनेदु ।
थुकिया बदौलत सन् १७७६ स मुगल राज नं बेलायतया अधीनस्थ जुल । पृथ्वीनारायण शाहं नेपाः त्याकाः व्यापारी नाका बन्द जूवंबलय् थुकिं भारय् मुगलत जक पतन जूगु मखसें तिब्बत व चीनया अर्थतन्त्रय् नं तःधंगु असर लात । तिब्बतया गुम्बातय्त सरकारं अनुदान बीमफयाः इपिं आत्मनिर्भर जुइगु ल“पुइ लाः वन । व्यापार व्यवसायया उन्नतिया पलेसा थुगु लागा हानं कृषिइ आधारित सामन्ती पद्धतिइ न्ह्याः वन ।
हिसवाः थुइधुंकूपिं गोर्खालीतसें धाःसा उखें थुखें आक्रमण यानाः थःगु राज्य विस्तार यात, गुगु स्वयम् बेलायतीतय्त चित्त बुझे मजुल । इपिं वे“य् हू वयेकाः १७८९ स चीन नाप नं लडाइ“ यात । गोर्खालीतय्गु थुज्वःगु युद्ध उन्माद खनाः हे जर्नेल अक्टरलोनी व गभर्नर जनरल लर्ड हैस्टिङपिसं गोर्खालीतय्त व्यस्त याना तयेमाःगु ख“ च्वया थकूगु नं दु । इमित व्यस्त याना तयेत हे बेलायती सेनाय् भर्ना यायेगु स्किम पिहां वःगु खः । थ्वयांलिपा गोर्खालीत शान्त ला जुल, तर दरवार दुनेया ल्वापु, कचवं व काटमार मदी, गुकिया लिच्वः कोतपर्व थुज्वःगु काण्ड नं जुल व राणातसें सत्ता ल्हातय् काल ।
डा. हान्स गेओर्ग बेहर छम्ह बहुप्रतिभाशाली मनू खः । वय्कःया जन्म सन् १९३७ स अस्ट्रियाया राजधानी भियना शहरय् जूगु खः । वय्कलं प्रारम्भिक कालय् जर्मनी भाय्या नांदंगु पत्रिकात द स्पिगल (न्हाय्कं), दि चाइट (ई) स नं आपालं लेखत च्वयादिल । वय्कः १९५५ पाखे हे ये य् झाःगु खः । लिपा वय्कलं लागू औषध प्रयोगकर्तापिन्त वासः यायेगु मनोविज्ञान व शरीरं डिटक्सिफिकेसन यायेगु सम्बन्धी अध्ययन यानाः उकिया डाक्टर नं जुयादिल । हानं भियना विश्वद्यिालय इतिहासया प्राध्यापक व सांसद नं जुयादिल । गजियात वैध दयेकेमाः धइगु अभियानया वय्कः अभियानकर्ता नं खः । वय्कलं तःगु मछि सफू च्वयादीगु दु, गुकी ‘नेपाल गेस्चेन्क दर ग्योटर’ धइगु सफू जर्मन भाय्या सफू सन् १९७६ स ड्यूसेलडर्फं पिदंगु खः। वय्कःया मृत्यु सन् २०१० स हाय्म्बर्ग शहरय् जुल ।