डा. चुन्दा बज्राचार्य

सल्लाथ्व पञ्चमी अर्थात् माघ शुक्ल पञ्चमी कुन्हुया दिंयात श्रीपञ्चमी धकाः महामञ्जुश्री सरस्वतीयात पूजा याना हनेगु याना वयाच्वंगु दु । थ्व कुन्हु महामञ्जुश्रीया थः शक्तिपिं वर्दा व मोक्षदा निम्ह ज्वना महाचीनं निसें स्वयम्भूया महारश्मीयात दर्शन यायेत बिज्यागु खः । नेपाः गाः दुने मुनाच्वंगु लः चोभाया पहाड तछ्याना पिति छ्वयाः च्वनेगु बस्ति दयेका ब्यूगु दिं धकाः धायेगु नं याः गुम्ह गुम्हसिनं सिल्लाथ्व पञ्चमी कुन्हु सरस्वतीया जन्मदिं धकाः नं कायेगु याः । नेपाःगाःयात च्वनेगु थाय्(बस्ति बसे) याःगु जूगुलिं महामञ्जुश्री व सरस्वती द्यःयात ससुद्यः व ससुमांजु धकाः कायेगु याना वयाच्वंगु दु । थ्व कुन्हु अर्थात सिल्लाथ्व पञ्चमी खुन्हु ऋतु मध्यय् ऋतुराज बसन्त ऋतु क्यनीगु दिं जूगुलिं यानाः बसन्त पञ्चमी धकाः नं कायेगु चलन दु ।
    श्रीपञ्चमीया महत्व बारे स्वयम्भू पुराणय् बुद्ध वचन धकाः थुकथं उलेख यानातःगु दु । थ्व कुन्हु सुं मनुखं मञ्जुश्रीया स्तुति यानाः जप, तप, पाठ, पूजा श्रद्धा भक्ति यात धाःसा व मनू अज्ञानम्ह जूसां ज्ञानीम्ह जुइ, दरिद्रम्ह जूसां धनी जुया वइ धकाः धयातःगु दु । अथेतुं गान्धर्व पुराणय् श्रीपञ्चमी कुन्हु सरस्वती पूजा यानाः आखः सयेकेगु सुरु यात धाःसा ज्ञानी गुणी जुयाः सर्वसिद्धि प्राप्त याइ धकाः च्वयातःगु दु ।

बौद्ध धर्मावलम्बीपिनि मञ्जुश्री धयाम्ह हे बोधिसत्व खः । बोधिसत्व धयाम्ह काल्पनिक ब्यक्ति मखु । इतिहासकारपिसं बोधिसत्व धयाम्हसिगु ई विक्रम संवतया सुरु सुरुइ माने याना वयाच्वंगु दु । बुद्धधर्मय् मन्त्रवादया नां धलखय् दकलय् न्हापां थ्वया नां वइ । अथवा मन्त्रविद्याया प्रतिपादन हे थ्वं याःगु धकाः धाइ । मञ्जुश्री नं सृजना याःगु ‘मञ्जुश्री मूल कल्प’ धयागु सफू बौद्ध समाजय् तच्वतं चर्चित सफू खः । थ्व सफुतिइ मन्त्र सिद्धिया बारे आपालं ख“ न्ह्यब्वयातःगु दु । मञ्जुश्रीयात विद्या सयके सीके न्ह्याःपिसं सरस्वती धकाः धायेगु याना वयाच्वंगु दु । नापं मनू स्वयां पाक परिकल्पना यानाः द्यःयात मूर्ति दयेकेगु यात ।

ससुद्यःया मूर्तिया स्थान

ससूद्यःया मूर्तिया वा तस्वीर छे“य् ब्वनेकुथिइ, सफूकुथि, बाहा बही, चुकनिसें मसानय् तक्क नं स्थापना यानातःगु खनेदु । ये“ दकले प्रख्यातम्ह ससुद्यः धयाम्ह स्वयम्भूइ पश्चिम देगलय् च्वंगु खः अन पालि दुगु मन्दः क्वसं नं ससूद्यःया मूर्ति दु । थथे पालि दुगु मन्दःया बारे जनमानसय् थुकथं धायेगु चलन दु – महामञ्जुश्रीया शिक्षार्थीपिं मध्यय् सर्वज्ञमित्र धयाम्ह छम्ह दु । उम्ह शिक्षार्थी नेपाः वयाः ज्ञान गुणया ख“ ल्हाना प्रचार प्रसार यायेगु जुल । अथेतुं ज्ञानगुणया ख“ल्हानाच्वं थाय् महामञ्जुश्री भ्वाथःगु लं फिनाः सुथां मलाम्ह वृद्धयागु भेषय् वयाः शिक्षा ज्ञानया ख“ न्यना च्वंथाय् वया च्वंवल । सर्वमित्रं थः गुरु धकाः नाले मछालाः सकलें मनूत लिहां वने धुंकाः जक थः गुरुयात सम्बोधन यात । महामञ्जुश्रीया तुति भागि याःबलय् थःगु मिखा निगलं गुरुया पालितःलय् कुतुं वन । अथे मिखा कुतुं वंगु जूगुलिं हे पालितःलय् मिखा दुगु मन्दःयात ससूद्यः धकाः हना वयाच्वंगु खः । नापं उगु मिखा दुगु पालि खनाः थःपिं न्ह्याक्व हे सःस्यूसां गुरुपिन्त हेला याये मज्यू धयागु लुमंका बीगु कथंया द्यः खः ।
    छे“, सफूकुथिइ अध्ययन याइपिसं ससुद्यःयात आराधना याना ब्वनेगुलिइ एकचित्त याना ज्ञानगुण ख“ सयेका काइ धकाः ससुद्यः तयेगु याइगु खः । अथेतुं छे“ पिने जवंखवं ग्वाखं दयेका गणेद्यः व ससुद्यःया मूर्ति तयेगु धयागु छे“ दुहां पिहां जुइबलय् संयम जुइमाः वा न्ह्याःगु ज्या याःसां सुथां लायेमा, मंगलमय् जुइमा धकाः गणेद्यः अले ज्ञान, विवेक दया सःस्यूम्ह जुइमाः धकाः ससूद्यःया मूर्ति स्थापना याइगु खः । सरस्वतिं छे“या जःपिं फुकंसित सःस्यूपिं वृद्धिमान याना बिइमा धकाः खः ।
    झिंस्वंगू शताब्दीपाखे निसें मनू उइगु थाय् मसान मसानय् नं ससूद्यःया मूर्ति तयेगु जूगु खनेदु । अथे ससूद्यःया मूर्ति दुगु थासय् गणेद्यःया मूर्ति नं दु । थन थाय् लाक्क मसानय् ससूद्यः छाय् तल धयागु ख“ छगू ऐतिहासिक घटना न्ह्यब्वयेगु उपयुक्त खना । रणबहादुर शाहया यःम्ह रानी कान्तिमती विरामी जुयाः च्वंबलय् सःस्यूपिं वैद्य क्यना नं रोग क्वमलाः । लिपा उम्ह रानी स्वर्गें जूबलय् याःगु थीथी उपद्रह मध्यय् गिद्ध अपसगुनपिं प्राणी धकाः खंक्व गिद्ध स्यायेगु हुकुम जुल । स्यानाहःपिं गिद्ध दक्वं जाउलाख्यलय् छथाय्तुं तयाः उना छ्वल । लिपा उना छ्वःगु थासय् मचातय्त भूतं ज्वनी धकाः अन तान्त्रिकतय्सं ससूद्यःया स्थापना याना बिल(त्रिरत्नसौन्दर्यगाथा)। थुकथं ससुद्यःयात तान्त्रिक द्यः कथं नं माने यायेगु याना वयाच्वंगु दु । ससूद्यःयात भूततय्त नाश याइम्ह कथं नं माने यायेगु याः ।(हाम्रो चाडपर्व)
नेवाःतय् ससूद्यःया पूजा

नेवाःतय् विशेष यानाः आखः ब्वनाच्वंपिं मचातय् न्हिन्हिं धयाथें ससूद्यःया श्लोक ब्वनाः पूजा यानाः नुगः कायेगु चलन दु । तर थौंकन्हय् ब्वनेमाःपिं मचातय्सं थथे याःगु खने मदये धुंकल । स्कूल वनीपिं व गनं ब्वनेकुथि ब्वनीपिं विद्यार्थीपिसं ससूद्यः पूजा यानाः भागि यायेगु न्हापा जू । तर थौंकन्हय् श्रीपञ्चमी कुन्हु छन्हु धाःसा ससूद्यःयात पूजा यायेगु चलन दु । थ्वबलय् थाय् थासय् च्वंपिं ससूद्यःया थाय् द्यः पूजा याः वनेगुया नाप नापं छे“ त्वालय् च्वंपिं ससूद्यः पूजा यायेगु नं चलन दु ।
    ससूद्यः अमय द्यः जूगुलिं अमय पूजा तयेगु याइ । ससूद्यः पूजा याइबलय् विशेष यानाः पूजा सामानया नापनापं कपाय् तयाः द्यः पूजा याना कपाय् निला ससूद्यःयात हे क्वखायेकेगु चलन दु । ससूद्यः पूजा याये सिधल धायेवं थःगु नुगलय् ससूद्यः बासं च्वं वनेमाः धकाः ससूद्यःया नुगः थिया थः थःगु नुगः थिया आराधना याइगु खः । छुं हे मनस्य न्हापां ससूद्यःया कि नयेगु धकाः न्यागः जाकि वां मथीक नुना छ्वयेगु चलन दु ।
विद्या प्रारम्भया दिं
    नेवाः परम्पराकथं मचातय्त दकलय् न्हापां आखः च्वकेगु ब्वंकेगु श्रीपञ्चमी कुन्हु निसें हे यायेगु याइ । आखः स्यनेमाःपिं मचातय्त नापं ज्वना ससूद्यःया थाय् वनाः, पूजा यानाः, ससूद्यःया न्ह्योने वा जवं खवं अंगलय् नमोबागिश्वराय च्वकाः आखः च्वकेगु सुरु याइ । ससूद्यःयात बागिश्वरा धकाः नं धायेगु याः । उकिं न्हापां आखः स्यनीबलय् ससूद्यःया नां कयाः वयागु हे नां च्वका सुरु याइगु खः ।
    सुनांनं छुं थाज्या वा सु ज्या स्यने माल धाःसा स्यनीम्ह नं स्यना काइम्ह निम्हं ससूद्यःया थाय् वनाः ससूद्यः पूजा यानाः थाज्या स्यनेगु व सयेका कायेगु याइ । उकिं ससुद्यः खालि आखः जक स्यनीम्ह द्यः मजुस्य थाज्या, सुज्या नापनापं बाजं थायेगु नं स्यनीम्ह द्यः खः । ज्या सयेका काइपिं वा ज्यासःपिं वा ससूद्यः प्रति श्रद्धा दुपिं मनूत थ्व कुन्हु ससूद्यः पूजा यानाः अवसं च्वनेगु नं याइ । श्रीपञ्चमी कुन्हु अवसं च्वनीगुया बारे पौराणिक बाखं कथं थुकथं खनेदु – छन्हु लक्ष्मी नारदयात सुनं मिसापिं सौभागिशाली जुइमास्ति वःसा खुद“तक लगातार श्रीपञ्चमी कुन्हु अबुसं च्वन धाःसा लक्ष्मी द्यःथें सुखी भाःतया यःम्ह जुइ धकाः धायेगु याः ।
    अथेतुं श्रीपञ्चमी कुन्हु अबुसं च्वनाः ज्या स्यना काल धाःसा बांलाक सुथां लाक सयेका काये फइ धइगु धारणा दु । थ्व बाहेक ससूद्यः प्रति भक्तिभाव दुपिं मचां निसें न्ह्याम्ह नं थ्व खुन्हु अबुसं च्वनेगु याः । सकस्यां ससूद्यःप्रति श्रद्धा भक्ति तयेगु याःसां विशेष यानाः आखः ब्वंनाः च्वंपिं विद्यार्थीपिनि विशेष यानाः श्रीपञ्चमी कुन्हु विद्याया सफलया कामना यायेगु याः । जा“च बियातःगु दःसा जा“चय् उत्तिर्ण जुइमा धकाः द्यःयात फ्वनेगु याइगु खनेदु ।
    विशेष यानाः नेवाःतय् ससुमांजु ल्हासां वःम्ह धकाः धायेगु चलन दु । श्रीपञ्चमीया छन्हु न्ह्यः बहनी ल्हासां थ्यंकःवःम्ह धकाः ससुद्यःया मूर्तियात पूजा याना चिकं बुकेगु चलन दुसा वया कन्हेखुन्हु पूजा यायेगु चलन दु । श्रीपञ्चमीया छन्हु न्ह्यो अर्थात सिल्लाथ्व चौथी कुन्हु ल्हासां ससूद्यः थ्यंकःवःम्ह धकाः ल्हासाया ससूद्यः  हे धायेगु चलन दु ।
    नेवाःतय्गु मूल बस्ति दक्व थासय् मूलम्ह ससूद्यःया मेला जुइ । नेवाःतय् परम्परा कथं थ्व कुन्हु निसें न्ह्याइपुक ख्यालि न्हिले याना अबीर म्हिताः छम्हं मेम्हसित अबीर तयेका बीगु चलन दु । थ्व कुन्हु निसें विवाह वा लहदवाजि यानाः ससूद्यःया थाय् ससूपूजा यानाः होलि म्हितेगु याइगु खः । थ्व कुन्हुनिसें ससूपूजा यानाः फागुन शुक्ल पुर्णिमा कुन्हु तक्क होलि म्हितेगु याइ । फाल्गुण शुक्ल अष्टमीइ बसन्तपुर हनुमानध्वाकाय् चिर स्वानाः सार्वजनिक होलि म्हितेगु प्रारम्भ फागुण शुक्ल पूर्णिमा कुन्हु चिर थनातःगु क्वथला चिर वायेगु यात धायेवं सार्वजनिक होलि म्हितेगु अन्त जुइ । नेवाः समाजय् दुने नं होलि पुन्ही सिधल धायेवं अबीर म्हितेगु क्वजीगु खः ।
    दछिया दुने इहिपा याःपिनि ससूपूजा न्याकेगु धकाः श्रीपञ्चमी निसें फागु पूर्णिमा तकया दुने न्यायेकेगु चलन दु । ससूपूजा धकाः धाल धायेवं हे लहदबाजि यानाः न्यायेकीगु पूजा खः । थ्व कुन्हू निसें नेवाःतय् बसन्तया धुनय् म्ये हालेगु सुरु यायेगु याइ । माघ ज्वःछि माघ वनीपिनि श्रीपञ्चमी कुन्हु सहश्रधारा धकाः प्वाःप्वाः दुगु लःघः(चायागु वा मेगुलि सिजा) छ्योनय् तयाः ससूद्यःया थाय् वनाः पूजा यायेगु चलन दु । ससूद्यःया पूजा याये सिधल धायेवं तिनि अथे वंपिनि ल“ फीगु याइगु खः । चिकुबलय्, चिकुक, तां न्वइबकलय् तां त्वइ कथं क्रियाकलाप यायेगु नं धर्म दुने हे लाःगु क्रियाकलाप खः । अथवा पूरुषार्थ क्यनेगु खः ।
    सरकारं बसन्त पञ्चमीयात राष्ट्रिय पर्वकथं हनेगु यानाः थ्व कुन्हु अधिराज्यभरि हे विदा बियातःगु दु । थ्व कुन्हु बसन्त श्रवण यायेगु धकाः हलुमान ध्वाका दुने जुजु सवारीया नापनापं सरकारया उच्च पदाधिकारीपिं हाजीर जुयाः बसन्त ऋतुया धुन न्यायेकाः बसन्त ऋतु प्रारम्भ जूगुया खुशियाली माने यायेगु याइ । थ्व हे बसन्त ऋतुया धुन न्यंकेगुयात हे बसन्त श्रवण धकाः कायेगु याइ । श्रीपञ्चमीया दिंयात भिंगु दिंकथं कायेगु चलन दु । थ्व कुन्हु छुंनं संस्कारगत ज्या व्रतबन्ध, इहि, बाह्रा पिकायेगु विवाह, ज्याथाज्याथि जंकू यायेमाःसा साइत स्वये माः धयागु मदु । थ्व कुन्हु साइत मस्वस्य संस्कारगत ज्याख“ याये ज्यू भिं धायेगु चलन दु । उकिं थ्व पूजा धर्म निसें कयाः संस्कारगत ज्याख“ यायेगु नं चलन दु ।
    थुकथं श्रीपञ्चमीया दिंयात समाजय् मागंलिक दिंया रुपय् कायेगु यानातःगु तत्वत हे स्वभाविक खः । थ्व दिं ज्ञान गुण प्रारम्भ यायेगु दिं खः । वुद्धि विवेक ज्ञान गुणया अभिवृद्धि जुइगु दिं उकिं थ्व कुन्हु न्ह्यागु हे याःसां भिं जुइगु स्वभाविक खः । थ्व दिंयात नेवाःतय्सं जक हना वयाच्वंगु दिं मखु सम्पूर्ण नेपाःमिपिसं हे हनावयाच्वंगु दिं खः ।

(नेवाः तजिलजिइ नखःचखः पाखें)