–डा. चुन्दा बज्राचार्य

म्हपूजायात कयाः च्वसा न्ह्याका दीपिन्संं थःथःगु कथं हे अभिव्यक्त यानादीगु खनेदु । संस्कृतविद् भाजु सत्यमोहन जोशीजुं म्ह व म्हपूजा सम्बन्धी लेखय् म्हपजा धकाः सजीवतायात कयाः पूजा याइगुयात धयादीगु दु । अथवा मनूया ीक्ष्ख्क्ष्ल्न्ल्भ्क्क् यात पूजा यायेगुयात म्हपूजा धकाः धायेगु याः । भाजु बलदेव जुजुया म्हपूजाया अभिप्राय धयागु दच्छिताया लागि जीवनय् वयेफुगु अनेक कथंया समस्यात ज्यंकाः जीवनयात न्ह्याकाः यंकेत धिसिमिसि पलाः छिनाः वनेत तयार जुइगु म्हपूजा नखःया अभिप्राय खः । जीवन संघर्षमय खः । जीवन न्ह्याकाः यंकेबलय् प्रकृतिनिसें मनू, पशुपंछी आदिया नापनापं मनुखं धाइगु आन्तरिक व वाह्य संघर्षय् त्याकाः जीवन सफल जुइमाः धकाः दँय्दसं कलाथ्व पारुकुन्हु म्हपूजा यायेगु यानाः वयाच्वंगु खः । भाजु यज्ञमानपति बज्राचार्यया धापू कथं म्हपूजा धैगु काय पूजा जक खः चित्तपूजा मखु । चित्त छुं खःसा काय मेगु हे खः । चित्तया वासस्थान हे काय खः ।
प्रत्येक मनूत दुने थःहे तथागत दु । गुम्ह तथागतं यानाः मनूया आत्मा दत । ल्हाः, तुति, म्ह संकेगु, बुद्धिं विचार याये सयेकल, म्हयात नियन्त्रण यानाः न्ह्याः वनीगु धयागु तथागत खः । मनूया बाह्य रुप खनी तर मनूया दुने च्वंम्ह तथागतयात खनी नं मखु म्हसीनं मखु उम्ह तथागतयात पूजा यायेगु हे म्हपूजा खः ।
म्हपूजा छाय् याइ धयागु खँय् रत्नाकर बज्र्राचार्यया खुन्हुतक हनेगु स्वन्ति नखः व न्हूदँया लेखय् थुकथं न्ह्यब्वयातःगु दु । थःगु म्हय् दिं दशा, मभिं, मफाः दुहाँ वयमफयेमा करिपिनिगु साहु त्यासा क्वबिइ म्वाःलेमा व उन्नति व प्रगतिया लँय् न्ह्याः वने फयेमाः धकाः व ताःआयुया कामना यासें थीथी कथं आशिका यानाः सगं कयाः स्वांसिन्हः तिनाः थःथःगु गच्छे कथं म्हपूजा याइ (सन्ध्या टाइम्स विशेष तँसा पौ १११८ ः ९ ।
म्हपूजाया बारेय् नेपाल वर्ष क्रिया सफुतिइ थुकथं न्ह्यथनातःगु दु “कार्तिकशुक्ल पक्षया प्रतिपदा कुन्हु चन्द्रमा लुइगुया प्रमाण माने यानाः सुथय् निगू घडि जक प्रतिपदा तिथिा लाः वइगु जूसां थ्वकुन्हु चनद्रमा न्ह्यःने लाकाः म्वःल्हुइगु दान यायेगु शुद्धगु, नीगु वसतं पुनाः गोवर्धन पर्वत व दोहंचातय्त पूया यायेगु अले वया नापनापं बलिराजायत पूजा यायेगु धकाः विचाः यानाः श्री चन्द्रमायात पूया यायेगु वयां लिपा अबीर, सिन्ह आदि न्याताजि रंगयागु मन्दः दयेकाः वयाः द्यःने दथ्वीलाक चिकं मन्दः नं थायेगु । वहे मन्दःया छचाखेरं वा, ताय्, आपो व स्वानं चाः हुइकेगु, मन्दःया न्ह्यःने तःसि, केरा, ख्वःसिं व मेमेगु नं तःताजिया सि, ग्वय्स्वां, जजंका आदि तयाः छाय्पिगु । जाःगु घः तुफि च्वय् क्वय् स्वनाः पञ्चोपचार कथं थःथःगु म्हयात पूजा यायेगु वयां लिपा धौ, खँय् आदि सगं कयाः मगंल यायेगु । दच्छि छकः थःगु म्हयात कल्याण यायेत सुथय् चन्द्र लुइगुया प्रमाण कथं थःगु म्हयात पूजा यानाः सगं कायेगु ज्यां यानाः दच्छि तकयात मंगल जुइ । तर चन्द्र मलुइवं ज्यायात धाःसा दच्छितकयात अमंगल ुइ । थ्वह प्रमाण कार्तिकशुक्ल प्रतिपदाकुन्हु नेपाल संवत हिलिगु खः । थ्वहे दिनकुन्हु सगं कयाः मंगल यायेत धौ व खँय् सगं कायेगु अले थःगु औकात कथं भ्वय् नयाः म्हुतु शुद्ध यायेत ग्वय् व ग्वाः नं नयेगु । थ्वकुन्हु चान्हय् द्यने मज्यू धिवा सः वयेकाः छुं म्हितेमाः । थ्वकुन्हु छुं म्हिता त्याके फत धाःसा दच्छितकयात भिं जुइ ।”
म्हपूजायात आत्मा पूजा धकाः धाइपिं नं दु । थःत थःम्हं थःगु मन, वचन, आत्मायात पूजा यानाः थः स्वयम्ह तःधंम्ह द्यः खः धकाः पूजा याइगु म्हपूजा खः । थः दुने हे ब्रम्हाण्ड दु । ब्रम्हाण्डया शक्ति दु । उगस शक्तियात पितहयेगु थःथःगु क्षमता खः । सुनां थःत बांलाका प्रस्तुत यायेफै व तःधम्ह ज्ञानी गुणी तथागत जुइ । सुना थःत बांलाक प्रस्तुत याये फैमखु थःत समाजय् स्थापित यायेफै विश्व ब्रम्हाण्डय् स्थापित यायेफै वहे तःधंम्ह मनू जुइ ।
बौद्ध धर्मावलम्वीतय् म्हपूजा धकाः बुद्ध धर्म संघ, कुलदेवता व इष्टदेवतापिन्त पुजा याइगु जूसा हिन्दुतय्सं बलिराजायात पूजा याइगु खः । बौद्ध धर्मावलम्वी व हिन्दु धर्मावलम्वीपिन्सं म्हपूजाया मूल आशा धयागु त्याग व दानशीलताया भावना कायेगु याः । अर्थात नेवाः मात्रं थःगु जीवनयात प्राणी मात्रयात उद्धार यायेत न्ह्याबलें तल्लिन जुयाच्वने फयेमाः धकाः त्याग भावनायात दँय्दसं स्मरण यानाः पूजा याइगु खः । म्हपूजायात पञ्चतत्वया पूजा धकाः धाइपिं नं दु । मनूया शरीर पञ्चतत्वं बने जूगु खः । पञ्चतत्वयात सञ्चालन याइगु विशेष गुणयात हे म्हपूजा धकाः पूजा याइगु खः ।
शंखधर साख्वालं स्वनिगःया दक्व जनतातय्त ऋण मुक्त यानाः न्हूकथं जीवन हनेत म्हपूजा यानाः दच्छियंक बाबांलाःगु ज्या यायेफयेमाः न्ह्याःवने फयेमाः धकाः म्हपूजा यानाः वःगु धकाः धाइपिं नं दु । म्हपूजायात बलिराजाया पूजा धकाः धाइपिं नं दु । बलिराजां लक्ष्मीयात थःगु बसय् तयातःगुलिं लक्ष्मीया भाःत नारायणं वामन रुप कयाः बलिराजायाके स्वपला भूमि फ्वन । बलिराजा दान बीत तयार जुल । वामनन अवतार विष्णुया छपा तुति स्वर्गतय् मेगु छपा तुति पृथ्वीलय् व बांकि दनीगु छपा तुति बलिराजायागु छ्यनय् हे न्हुया बलिराजजायात पातालय् छ्वयाः लक्ष्मीयात थःगु बसय् तल । बलिराजा पातलय् वनाः पृथ्वीयात क्वब्वीगुया भार काःगु जूगुलिं दँय्दसं म्हपूजा यानाः बलिराजायात पूजा यायेगु परम्परा न्ह्याकाः वयाच्वंगु धकाः धाइपिं नं दु । उकिं हे म्हपूजा याइबलय् बलिराजायात नं पूजा यायेगु चलन दुगु खः धायेगु याः ।
म्हपूजा परम्परा नेपा संवत स्वने स्वयां न्हापांनिसें न्ह्यानाः च्वंगु म्हपूजा नेवाःतय् थःगु हे मौलिक पूजा खः । थ्व पूजा गुबलेंनिसें न्ह्यानाः वल धयागु सी मदु । जुइफू नेवाःतय्सं द्यः धयागु हे पूजा याये मसःनि बलय्निसें पूजा यानाः वःगु नं जुइमाः । मनूया विकास क्रमया सुरु सुरुइ मनू सित धायेवं सीम्ह मनूया भिं भिंगु ज्या लुमंकाः तिनि अन्त्येष्टि क्रिया यायेगु परम्परा दु । मनुखं थःगु म्हयात पूजा यायेगु परम्परा नं थ्  नापनापं हे जूगु जुइमाः ।