न्हूगु संविधानय् नेवाः व हलिं नेवाः संगठनया दायीत्व
१. न्हूगु संविधानय् झी नेवाः
नांं
संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपालको संविधान, ११३५
प्रस्तावना
मधेश तथा आदिवासी जनजाति आन्दोलनपाखें स्थापित मूल्य मान्यतायात नालाकासें
राष्ट्र
बहुजातीय, बहुभाषिक, बहुधार्मिक, बहुसांस्कृतिक विशेषतायुक्त, भौगोलिक विविधता दुगु नेपाः छगू वहुल राष्ट्रिय राज्य खः ।
नेपाल राज्य
(१) नेपाल स्वतन्त्र, अविभाज्य, सार्वभौमसत्तासम्पन्न, धर्मनिरपेक्ष, समावेशी लोकतन्त्रात्मक, समाजवाद उन्मुख, गणतन्त्रात्मक, बहुजातीय राज्य खः गुकियात चिकचाहाकलं नेपाः धाइ ।
सरकारी ज्याखँया भाय्
छगू प्रतिशत सिबें उप्वःसिनं न्ववाइगु भाय् वहुभाषिक नीति कथं केन्द्रीय ज्याखँया भाय् कथं नाली ।
खँय् भाय् भाषा व देवनागरिक लिपिया नापनापं प्रदेशदुने थःगु प्रदेशया छगू प्रतिशतं न्ववाइगु छगू वा छगू सिबें उप्वः मेमेगु राष्ट्र भाय् अले लिपि प्रदेशया सरकारी ज्याखँया भाय् व लिपि कथं नालेफइ।
भाषा आयोगया ब्यवस्था आवश्यक मदु ।
राष्ट्रिय गान इत्यादि
फुक्क राष्ट्रभासं राष्ट्र गान हाले दइ । अथेहे प्रदेशया नं थःगु हे प्रादेशिक गान दयेफु ।
नेपाल संवत नेपालया राष्ट्रिय संवत् जुइ ।
समानताया हक
आदिवासी, (संविधानय् गन गन थ्व खँग्वः लिसा कयाः छ्यलातल उकियात चीकेगु) आदिवासी जनजाति, खस आर्य, मधेशी, थारु, किसान, मजदूर, उत्पीडित वर्ग, मुस्लिम, पिछडा वर्ग, अल्पसंख्यक, सीमान्तीकृत, लोपोन्मुख समुदाय, युवा, बालबालिका, ज्येष्ठ नागरिक, लैङ्गिक तथा यौनिक अल्पसंख्यक, अपाङ्गता दुपिं व्यक्ति, अशक्त वा असहाय व ल्यूने लाःगु क्षेत्रया नागरिकपिनि संरक्षण, सशक्तीकरण वा विकासया निंतिं कानुन बमोजिम विशेष व्यवस्था यायेत रोक तःगु माने जुइ मखु ।
न्याय व सूचना सम्बन्धी हक
प्रत्येक नेपाःमियात नागरिकयात थःगु मांभासं न्याय फ्वनेगु व न्याय कायेगु हक दइ ।
प्रत्येक नेपाःमियात थःगु वा सार्वजनिक सरोकारया गुगुं नं खँय् सुचं थःगु मांभासं फ्ववनेगु व कायेगु हक दइ ।
शिक्षा सम्बन्धी हक
नेपालय् दुने च्वनाच्वंपि प्रत्येक नेपाःया समुदाययात थःगु मांभासं व थःगु मांभाय् बिषयलय् उच्च तहतक शिक्षा प्राप्त यायेगु व
विद्यालय अले शैक्षिक संस्था चायेकेगु व सञ्चालन यायेगु हक दइ ।
अनिवार्य शिक्षाया निति माःगु फुक्क ब्ययभार राज्यपाखें चूलाकि ।
मस्तयगु हक
सकल मचातय्त थःगु मांभासं ज्ञान कायेगु थःगु पहिचान दुगु नांछुइगु व जन्मदर्ताया हक दइ ।
सामाजिक न्यायया हक
सामाजिक ल्याखं ल्यूने लानाच्वंपिं मिसात, महिला, दलित, आदिवासी, आदिवासी जनजाति, खस आर्य, मधेशी, थारु, अल्पसंख्यक, सीमान्तीकृत, मुस्लिम, पिछडावर्ग, लैङ्गिक अले यौनिक अल्पसंख्यक, युवा, किसान, मजदूर, उत्पीडित वा ल्यूनेलानाच्वंगु थाय्या नागरिकपिन्त समानुपातिक समावेशी सिद्दान्तया लिधँसाय् राज्यया संरचना व सार्वजनिक सेवाय् ब्वतिकायेगु हक दइ ।
राज्यया नीति
थुकिया दुने भाषा नीति नं न्ह्यथनेमाः
राज्य संरचना
नेवाः प्रदेश सहित राज्यपुनःसंरचना सुझाव आयोगया सिफारिश कथं झिगू प्रदेश नीस्वनेमाः ।
राज्यशक्तिया बाँडफाँट
संघया अधिकार अनुसूची–४ स् न्ह्यथनातःकथं जुइ नापं उज्वःगु अधिकार छ्यलेगु थ्व संविधान व संघीय कानुन कथं जुइ ।
(२) प्रदेशया अधिकार अनुसूची–५ स न्ह्यथनातः कथं स्वायत्तता व स्वशासनया मान्यताया ल्याखं जुइ थुज्वःगु अधिकार छ्यला थ्व संविधान व प्रदेश कानून कथं जुइ ।
अवशिष्ट अधिकार
संघ, प्रदेश व स्थानीय तहया अधिकारया धलकय् वा संघ अले प्रदेशया मंकाः धलकय् नं न्ह्यथनामतःगु गुगु नं विषय अले थ्व संविधानय् न्ह्यथनामतःगु बिषयस् प्रदेश व संघयाके अवशिष्ट अधिकार निहित जुइ ।
प्रतिनिधिसभा गठन
(ख) मुक्कं देय्यात छगू निर्वाचन लागा कथं राजनीतिक दलयात मत बीगु समावेशी समानुपातिक निर्वाचन प्रणाली कथं निर्वाचित जुइगु सच्छि व झिम्ह दुजः । ४१/५९ अनुपातय् वहुमतीय प्रत्यक्ष व समानुपातिक समावेशीय सीट ल्याः जुइ ।
(२) समानुपातिक समावेशीता मूलतः उत्पीडित समुदायया निंतिं खः । खस आर्य शासनसत्ताय् वाहुल्यता कायम दयाच्वंगु समुदाय जूगुलिं थुगु समुदाययात उत्पीडिततय् धलकय् तयाः समानुपातिक प्रतिनिधित्वया आरक्षणया ब्यवस्था आवश्यक मजू ।
भाषा आयोग स्थापना
थ्व आयोगया गुगुं आवश्यकता मदु ।
२. हलिं नेवाः संगठनया दायीत्व
- हलिं नेवाः संगठनया लागायात फयांफत्तले विश्वया थीथी थासय् तचाः व तब्याः यानावं यंकेगु
- संगठनात्मक संरचनायात गतिशिल स्वरुप बिसें अझ प्रभावकारी दयेकेगु
- नेवाःतय् निंतिं मालीबले माःकथं तिबः जुइफइगु छगू धिसिलाःगु कोष स्वनेगु
- आदिभूमि/ऐतिहासिक भूमि नेपालमण्डलया नेवाःतनाप जीवन्त स्वापू
- नेवाःतय्सं यानाच्वंगु वा याइगु राष्ट्रिय अन्तरराष्ट्रि आन्दोलन वा मेमेगु कुतःप्रति ऐक्यवद्धता, समर्थन व सहयोग
- आदिभूमि/ऐतिहासिक भूमि नेपालमण्डलदुनेया नेवाःतय् अधिकार प्राप्ति आन्दोलनया सम्बन्धय् राष्ट्र संघ लगायत अन्तरराष्ट्रिय् स्तरय् पैरवी, वकालत व दवाव ब्वलंकेगु
- नेवाःतय् अन्तरराष्ट्रियस्तरया अवैतनिक दूतया भूमिका म्हितेगु
हलि नेवाः दबू, नेपाः देय् मूकवःया ग्वसालय् वंगु शनिवाः सातोआकी भवन कुपण्डोलय् न्हूगु संबिधानय् नेवाः व हलि नेवाः दबू कार्यशाला गोष्ठिइ नेवाः न्ह्यलुवा मल्ल के. सुन्दरं न्ह्यब्वयादीगु कार्यपत्रया मूमू ब्व थन न्ह्यब्वयागु जुल ।