झीसं थः मस्तय्त अमेरिका, यूरोप मखु सिंहदरबार कब्जा याकेत छ्वये माल । सरकारया दक्व निकायस थ्यंके माल । नीति निर्माण याइगु थासय् बल्लाक हा कयाः च्वने फयेके माल

नारद वज्राचार्य

थःगु खँ

ने.सं.१०४५ स पिदंगु बुद्ध धर्म व नेपालभाषा पत्रिकानिसें ल्याः खायेबलय् नेपालभाषाया साहित्यिक पत्रपत्रिकाया इतिहास ९१ दँ दये धुंकल । थ्व पत्रिका पिथनाः धर्मादित्य धर्माचार्यजुं नेपालभाषा साहित्यय् छगू तःधंगु ह्यूपाः हयादिल । छगू न्हूगु कुलां (क्षितिज) उलादिल । वय्कःया थ्व योगदान झीगु साहित्यय् सदां अविस्मरणीय जुयाः ल्यनाच्वनी ।

न्हापा न्हापा साहित्य साधना याइपिं साधकतय्सं थःगु रचना कापिइ च्वयाः पासाभाईपिन्त न्यंकाः सन्तुष्टि कायेमाःगु ई खः । बुद्ध धर्म व नेपालभाषा पत्रिकां युगान्तकारी ह्यूपाः हयाबिल । लिपा धर्माेदय पिदन । अनं लिपा थौंकन्हे, झी, सितु, नेपाल आदि बुलुहुं पिदन ।

राजनीतिक ह्यूपालं नं पत्रपत्रिकाय् तःधंगु लिच्वः लाकी । ००७ साल लिपाया फुक्का इलय् खँय् भाय् व नेपालभाषां पिदनीगु बिस्कंबिस्कं पत्रपत्रिका दुसां गुलिखे लय्पौ, निलापौ, स्वलापौ, दँपौस नेपालभाषा व खँय् भाय् नापंनापं पिदनेगु नं यात । थथे पिथनेगुलिइ ज्ञान विकास, कोपिला, हिमचुलि, चिराक, संगम, नव निर्माण, आनन्द, किरण, जनचेतना, कोपिला(पाल्पा) न्ह्यथनेबहः जू । लिसें भारतया सारनाथं पिदनीगु धर्मदूत नांया पत्रिकाय् हिन्दीया नापनापं नेपालभाषाया नं च्वसु छापेयाःगु खँ नं थन न्ह्यथनेबहः जू ।

पंचायत काल (२०१७ –२०४६) असहज परिस्थितिया ई खः । पत्रिका छगू दर्ता यायेत नं तसकं थाकु । पत्रिका सफू पिथने न्ह्यः हे अंचलाधीश ज्याकुथिइ वनाः सेन्सरं पास याकेमाः । सरकारया बेक्वःमिखा सदां हे थुमिके लानाच्वनी । सरकार नेपालभाषाया विरोधी जुयाः पिदन । २२ सालय् रेडियो नेपालं नेपालभाषाया समाचार लिकया बिल । २८ सालय् रेडियो नेपालं जीवन दबू लिकया बिल । ०३० सालंनिसें न्हू शिक्षा हयाः स्कूल स्कूलय् छगू पेपर ब्वनेदैगु नेपालभाषा बिषय नं लिकया बिल । थथे खःसां थुगु हे ई ऊर्जाया ई, आन्दोलनया ई जुया बिल । यें, यल, ख्वप, सक्व, भ्वत, टोखा, भोजपुरया जागरुक ल्याय्म्ह नेवाःतय्सं ल्हातं च्वयाः पत्रिका पिकया दिल । मूलुखा (भोजपुर), सगं (भ्वत), संगम (टोखा), सकलें दँ (ख्वप), न्ह्यलुवाः, तिमिला, ज्यापु, ज्यामि (सक्व), आलोक, उपहार, झी (यें) आदि उबले पिदंगु ल्हाःतं च्वयाः पौ खः । थ्वहे लेखक व पासापिं जानाः कालिमातिं दकले न्हापां टाइप यानाः निलापौया रुपय् तय्जू पत्रिका पिकया । स्वंगू ल्याःतक टाइप यानाः पिहां वयालिं लिपा थ्व नं लसता पौकथं छापय् जुयाः पिदनेगु यात । लिपि गुथिपाखें प्रचलित नेपाल लिपिया न्हापां ल्हातं च्वयाः लिपा लिथो यानाः लिपिपौ पिकायेगु ज्या नं जुल ।

साहित्यपे्रमिपिसं दर्ता मयासे थीथी लसताय् लसता पौकथं पत्रपत्रिका पिथनेगु याना हल । पल्पसा, आलमत, न्हसला, मित्याः, मलः, ब्वसल, ज्वलान्हाय्कं, तय्जू, नसंचा, आखे, खेलुइताः, ह्याउँबाला, भिन्तुना, वातावरण, नेपाल संस्कृति आदि थ्वया दसु खः ।

लसता पौ लसताथें हे जक जुल । तःदँ तक्क न्ह्याःवने मफुत । थथेहे थीथी कलेज–क्याम्पसया मूलुखां नं दँ पौया रुपय्, पत्रिका पिदनेगु लहर हे न्ह्यात । नीखुगू क्याम्पसं पत्रिका पिदन जः, कुलां, न्हाय्कं, ग्वय्स्वां, पलेस्वां, सँझ्याः, चकना, गं, मन्दः आदि थ्वया दसु खः । सरकारया छगू भाषा नीतिं यानाः थौं वयाः क्याम्पसं पिदनीगु दँपौ फुक्क लिकुन, दिना वन । मन्त ।
दर्ता जुयाः पिदना च्वंगु देगः, गथु, लबु आदि पत्रिका नं नियमित जुइ मफुत ।

०४६ सालया राजनीतिक ह्यूपाः लिपा नेपालभाषाया जागरणय् न्हूगु ह्यूपाः वइगु अनुमान गलत साबित जूवन ।

आन्दोलन लिपा दक्व अधिकार प्राप्त जुइ धयागु नेतातय् धापू फुक्क फ्वाकाखँ जुल । आन्दोलनकारी राजनीतिक पार्टीतसें सत्ता ल्हातय् लायेवं पंचायतकालीन छगू भाषा नीतियात हे थः नाला कयाः देय्या मेमेगु भाषायात थकायेगु मौका हे मबिल । ०६२ या आन्दोलनं नं उकियात सम्बोधन मयात । जनतायात ध्वंहे जक लात । ०७२ या संविधान सभां पितब्यूगु संविधानय् नं जनताया मांभाषं शिक्षा कायेदयेमाःगु मौलिक हकयात कुण्ठित हे यानातल । थौंतक नं देश ब्राम्हनबादया चक्रब्यूहस तक्यना हे च्वन । देशय् छगू भाषाया भाषिक साम्राज्यवाद कायम हे जुयाच्वन । अस्तु ।

साहित्य साधना याइपिन्त मदिक्क पिदना च्वनीगु साहित्यिक पत्रिका तसकं आवश्यक जू । थःगु रचनायात इलय् हे पिथने दुसा जक उकेया महत्व नं दयाच्वनी । च्वसापासा, नेपालभाषा परिषद, नेपालभाषा एकेदेमिथें ज्याःगु धिसिलाःगु संस्थातसें थ्व ज्यायात निरन्तरता बिया वनेमाःगु खः । तर नेपालभाषा परिषद व च्वसापासां छगू कालखण्डय् नेपालभाषा साहित्य उत्थानय् सितु व नेपाल पत्रिका पिकया महत्वपूर्ण योगदान ब्यूगु खःसां लिपा वनाः थुकेयात निरन्तरता बिया वने मफुत । खजा न्हिपौ नेपालभाषा पत्रिका व सन्ध्याटाइम्सं नं इलय् ब्यलय् साहित्यया तँसापौ पिमकाःगु मखु । तर व साहित्यया निंतिं पर्याप्त मखुत ।

भावनां यानागु ज्यां निरन्तरता काये थाकुल । छगू व्यावसायिक संस्थापाखें ज्या याःसा जक निरन्तरता दयेफइगु बिचाः वल । थ्वहे खँयात नेपालभाषाय् सक्रिय जुयाः न्ह्याः वयाच्वनादीम्ह भाजु नरेशवीर शाक्यजुं मूर्तरुप बीत न्ह्यचिला दिल । बनेज्याया नं बांलाक्क अनुभव दुगुलिं वय्क:पाखें आशा यायेगु थाय् नं दत । ०६१ सालं वय्कलं ईल्वहं पब्लिकेशन नांगु संस्था छगू चायेकाः दिल । उगु संस्थापाखें वय्कलं थौंतकया दुने उपन्यास, बाखं, कविता, गजल, हाइकु, वर्णमाला आदी विविध विधाय् ४० गू सफू प्रकाशन यानादी धुंकल । मचा साहित्य विकासया निंतिं ईल्वहं मचा साहित्य लय्पौ पिथना दिल । ईया मागयात बिचाः यानाः वय्कलं छगू साहित्यिक पत्रिका नःलि नं पिकया दिल । न्हूपिं च्वमिपिन्त प्रोत्साहन बीत व स्थापित लेखकपिन्त निरन्तरताया निंतिं थ्व पत्रिकां तःधंगु योगदान बीगु ज्या यानाच्वन । गुगु तसकं हे च्वछायेबहः जू ।

ईल्वहं प्रकाशनपाखें थौंतक्क मदिक्क प्रकाशन यानाच्वंगु पत्रिकाया धलः थुकथं जुल–

ईल्वहं मचा लय्पौ (१३÷०६१–६२)

नःलि साहित्यिक लय्पौ(१६६÷०६१–०६२)

लाय्कू बाःछि पौ (८४÷०६१–६२)

पेज थ्रि बाःछि पौ (१४४÷०६२–६३)

लिपि पौ प्रचलित नेपाल लिपि लय्पौ (१७४÷०६३–६४)

लुँआखः रंजना लिपि पौ (१२६÷०६७–६८)

दि नेवार ल्याण्ड अंग्रेजी लय्पौ (०६१)(थौंकन्हे पिमदं)

नःलि साहित्यिक पत्रिका न्हापां निला पौया रुपय् पिदंगु खः । न्यादँतक्क निलापौया रुपय्ं पिदने धुंकाः खुदंनिसें लय्पौया रुपय् निरन्तर रुपं पिदनाच्वंगु जुल । ल्याखं थ्व झिदँया दुने ९० गू ल्याः पिदने माःगु खःसां ल्याः ८९ जक पिदंगु जुल । ल्याः ५९ छगू सुलं च्वंगु खनेदत ।

नःलि पत्रिकास थ्व झिदँया दुने पिदंगु रचनायात विधागत रुपय् स्वयेबलय् थुकथं खनेदु ः

कविता ३७७ ÷हाइकु ९८१÷म्ये २३÷गजल ६४÷मुक्तक ४÷तान्का १÷रुवाइ २÷कसिदा १ बाखं २६१ ÷चिबाखं ११५÷उपन्यास ब्व १÷उपन्यास ३ निबन्ध ४९ समालोचना, समीक्षा ८० ÷ सपूm म्हसीका ७५ ÷ अभिलेख ३÷ भाषा विज्ञान ५÷ जीवनी १८÷ सिद्धान्त ३३÷ च्वसु १६७÷नियात्रा १८÷ खँल्हाबल्हा ८८÷धलः १३÷ तालबोल १÷ धापू १ ख्यालः १३÷ ध्याचू ११÷ छधाः प्याखं १८ अनुवाद ६३

थ्व झिदँया दुने नःलि पत्रिकां १९ गू विषयस ३१ गू ल्याः विशेषांक कथं प्रकाशित याःगु खनेदु । गुकिया धलः थुकथं जुल –

१. कवि केशरी चित्तधर ह्दय २ः२

२. महाकवि गिरिजाप्रसाद जोशी ३ः१

३. मोतिलक्ष्मी उपासिका ५ः१

४. युग कवि सिद्धिचरण श्रेष्ठ ७ ः८

५. रामशेखर नकःमि ८ः९

६. भाषा निभाः प्रेमबहादुर कसाः ८ः१०, ८ः११

७. उपन्यास सम्राट धूस्वां साय्मि ९ः६,९ः७

८. मय्जु ल्याः १ः५, १ः५, २ः५

९. ख्यालि ३ः३,

१०. हाइकु ३ः६, ७ः५, ८ः१, ९ः५, १०ः३

११. अनुवाद ५ः३

१२. आत्मपरक निबन्ध ६ः३, ६ः४

१३. नाटक ६ः१२, ७ः११

१४. मिसा साहित्य सम्मेलन,यल ७ः३

१५. चिबाखं ७ः७, ७ः१०

१६. गजल ८ः८

१७. ख्यालः ९ः९

१८. बाखं दबू ,नगरकोट ९ः१०, ९ः११

१९. मतिना काव्य १०ः४

नःलि पत्रिकास पिदनाच्वंगु विधागत च्वसुया धलः स्वयेबलय् लुधनेगु थाय् दु । थ्व पत्रिकां नेपालभाषा साहित्यया उत्थानया निंतिं बिया वयाच्वंगु योगदान यचुक खनेदु । अथेहे थ्व पत्रिकां साहित्यया विषयगत विशेषांक जक मखसे झीगु भाषा साहित्यया महारथीपिनि व्यक्तित्व पिदनीकथंया विशेषांक नं इलय् ब्यलय् पिकयाः बांलाःगु च्वछायेबहःगु ज्या याःगु दु । नापनापं थौंकन्हे लय् लय् पतिकं नःलि साहित्य गोष्ठी नं याना वयाच्वंगु दु । गुकें साहित्य साधना याइपिन्त ऊर्जा तनेगु ज्या नापं यानाच्वंगु दु ।

झिदँतक्क पाय्छि इलय् निरन्तर पिदना च्वनेगु धयागु नं तःधंगु खँ खः । नःलिं व निरन्तरता बियाच्वंगु दु । २१ गू सदीया थुगु लिपांगु दशकय् नेपालभाषा साहित्यया अवस्था गथे खः ? आरोह अवरोह छु खः (?) सीकेया निंतिं च्वसु धलः तसकं आवश्यक जू । लेखक, अन्वेषक, समालोचक, शोधकर्ता सकसितं मालाच्वनी । थ्वहे खँ बिचाः यानाः जिं नःलिया च्वसु धलः छगू दयेकेमाली धयागु मत्तिइ लुइकाः सःथें मसःथें यानाः ज्या याना । गुगु सकलसितं ज्या वइ धयागु विश्वास कया ।

युग पाये धुंकल । प्रविधिया विकास तसकं च्वन्ह्याये धुंकल । थौं इन्टरनेटमार्फत झीसं संसारन्यंक थौंया थौं हे थःगु साहित्ययात विस्तार याना यंकेफइगु अवस्था वयेधुंकल । ईल्वहं पब्लिकेशनं प्रकाशन जुयाच्वंगु दक्व पत्रपत्रिका नेपालभाषाया संपत्ति खः । थुकिया रक्षा याना तयेया निंतिं इन्टरनेटय् तयेगु व्यवस्था यायेगुपाखे पलाः न्ह्याके हथाय् जुइ धुंकल ।

भाषाया मतिना याइपिनि कुतलं थ्व भाषाया धुकू जायेकेया नितिं साहित्यिक लय्पौया रुपय् थौंकन्हे, नःलि, प्रेस्टीज नेपाः, निरन्तर पिदनाच्वंगु दु । दँपौ पलिस्था पिदनाच्वंगु दु । निलापौकथं नेवाः हाइकु नं पिदनाच्वंगु दु ।

अथेहे नेवाः अनलाइन न्यूज, नेवाः दबूस साहित्ययात नं थाय् बियाहःगु दुसां बृहत्त नेपालभाषा साहित्ययात दुथ्याकाः विज्ञतय्सं नेपालभाषाया अनलाइन साहित्य छगू चायेकेमाःगु खँय् सकलसिया ध्यान सालाच्वना ।

सरकारया छगू भाषा नीतिया कारणं न्हूगु पुस्ता नेपालभाषा मसःपिंकथं ब्वलने धुंकूगु दु । न्हूगु पुस्तायात मांभाय्प्रति अनुराग ब्वलंका बीमफुत धाःसा झीसं थौं यानागु दक्व ज्या खतं नःगु नथें जक जूवनी । झीगु भाषा इतिहासया पानाय् जक म्वाना च्वनी । अजाःगु अवस्था वयेके मबीकेत झी न्ह्यचिले माल । राज्यया दक्व थासय् झी थ्यंकेगु अभियान न्ह्याके माल । झीसं थः मस्तय्त अमेरिका, यूरोप मखु सिंहदरबार कब्जा याकेत छ्वये माल । सरकारया दक्व निकायस थ्यंके माल । नीति निर्माण याइगु थासय् बल्लाक हा कयाः च्वने फयेके माल ।

न्हूगु संविधानय् मांभाषं शिक्षा काये दयेमाःगु अधिकारयात स्थापित याके मफुत । आः वयाः थीथी जनजातित नं न्ह्यलं चायेकाः दना ला वैच्वंगु दु । तर ब्राम्हणवादयात धक्का नके फैकथं दना वयेफयाच्वंगु मदु । झी थः याकःचां जक सम्भव मदइगु जूगुलिं दक्व जानाः, मंकाःकथं आन्दोलन यायेमाःगु आवश्यकतायात नं थन कुलाः च्वना । नापं राजनीतिं तापाना च्वंपिं सकल नेवाःत गुगुं पार्टीइ दुहां मवंसा सदां राजनितिक रुपं न्ह्यलं चायेकाः च्वनेमाःगु अवस्था वःगु खँं थन न्ह्यथनाच्वना । अस्तु ।

अन्तय् । जिगु थ्व ज्याय् जितः इलय् ब्यलय् सल्लाह साहुति बियादीपिं भाजु भूषणप्रसाद श्रेष्ठ, भरत साःमि, सुदन खुसः, धर्मराज राजकर्णिकार, बिपिन कपाली, आशा सफू कुथिया शरद कसाः लिसेलिसें कम्प्युटर ज्याय् ग्वहालि ब्यूम्ह जि किजा कश्यप वज्राचार्ययात नं यक्व यक्व सुभाय् बियाच्वना । नापं जितः नःलि पत्रिका बियाः ग्वहालि यानादीम्ह ईल्वहं प्रकाशनया प्रवन्ध निर्देशकलिसें नःलि पत्रिकाया सम्पादक भाजु नरेशवीर शाक्यजुप्रति आभार व्यक्त यासे सुभाय् बियाच्वना ।

–    नारद वज्राचार्य, कुलेश्वर,यें ।
–    ने.सं.११३६ सिल्लागाः ६